اهدای عضو شامل چه مواردی است و تا چه سنی امکانپذیر است؟ بررسی کامل شرایط
اهدای عضو یکی از ارزشمندترین و انسانیترین اقداماتی است که میتواند زندگی یک فرد را از نو آغاز کند. بسیاری از بیمارانی که سالها با نارساییهای شدید و غیرقابل درمان دستوپنجه نرم میکنند، تنها با دریافت یک عضو سالم میتوانند به زندگی عادی برگردند. همین موضوع باعث شده که فرهنگ اهدای عضو، در سالهای اخیر بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد. با وجود اهمیت این موضوع، هنوز پرسشهای زیادی پیرامون آن مطرح میشود؛ مثلاً اینکه چه اعضایی قابل اهدا هستند؟ آیا سن، محدودیتی در اهدای عضو ایجاد میکند؟ یا چه شرایطی برای اهدا لازم است؟
در این مقاله، تلاش کردهام به شکلی روشن، قابلدرک و بر اساس اطلاعات معتبر، تمام این سؤالات را پاسخ دهم.
اهدای عضو چیست و چرا اهمیت دارد؟
اهدای عضو یعنی انتقال یک عضو یا بافت سالم از بدن فردی که دچار مرگ مغزی شده یا داوطلب زنده، به بیمار نیازمند. در بسیاری از بیماریها، درمانهای دارویی یا جراحیهای اصلاحی دیگر پاسخگو نیستند و تنها راه نجات، دریافت یک عضو جدید است. هر فرد اهداکننده میتواند جان چندین نفر را همزمان نجات دهد و زندگی افراد دیگری را نیز با اهدا بافتها متحول کند. این موضوع بهوضوح نشان میدهد که اهدای عضو فقط یک عمل خیرخواهانه ساده نیست؛ بلکه فرصتی برای ادامه زندگی چند انسان است.
چه اعضایی قابل اهدا هستند؟
بسیاری از افراد تصور میکنند تنها چند عضو محدود مثل قلب و کلیه قابل اهداست، اما واقعیت این است که گستره اهدای عضو بسیار وسیعتر است. تاکنون اعضا و بافتهای زیادی با موفقیت از فرد اهداکننده به گیرنده منتقل شدهاند. مهمترین آنها شامل موارد زیر هستند:
اعضای اصلی بدن
- قلب
- کبد
- کلیهها
- ریهها
- لوزالمعده (پانکراس)
- روده کوچک
این اعضا برای افرادی که در مراحل نهایی نارسایی قرار دارند، حکم نجاتدهنده واقعی را دارند.
بافتها و بخشهای قابل اهدا
در کنار اعضای اصلی، برخی بافتها نیز قابلیت پیوند دارند:
- قرنیه چشم
- پوست
- استخوان و بافت عضلانی
- دریچه قلب
- تاندون و رباطها
این بافتها در عمل جراحی، ترمیم سوختگیها، درمان برخی بیماریها و بازسازی نواحی آسیبدیده بدن نقشی اساسی ایفا میکنند.
اهدای عضو در زمان مرگ مغزی چگونه انجام میشود؟
در حالت مرگ مغزی، عملکرد مغز برای همیشه متوقف میشود؛ اما جریان خون با کمک دستگاههای حمایتی همچنان در بدن گردش دارد. همین گردش خون باعث میشود اعضای اصلی تا مدت محدودی سالم بمانند و قابل اهدا باشند. تشخیص مرگ مغزی توسط تیم متخصص انجام میشود و روند آن چند مرحله دارد. پس از تأیید نهایی، خانواده فرد میتوانند برای اهدای عضو رضایت دهند. در این شرایط، هر عضو میتواند به بیماری که در اولویت پیوند قرار دارد، منتقل شود.
اهدا از افراد زنده چگونه است؟
اهدای عضو فقط مختص افراد مرگ مغزی نیست. برخی افراد زنده با سلامت کامل میتوانند عضو یا بافتی از بدن خود را اهدا کنند. رایجترین عضو قابل اهدا در افراد زنده کلیه است. معمولاً فرد با یک کلیه هم میتواند زندگی سالمی داشته باشد، به همین دلیل بسیاری از افراد داوطلبانه کلیه خود را به یکی از اعضای خانواده یا یک بیمار نیازمند اهدا میکنند.
همچنین بخشهایی از کبد نیز قابلیت اهدا دارند؛ چون کبد توانایی بازسازی دارد. در چنین مواردی، بخشی از کبد به گیرنده انتقال داده میشود و کبد اهداکننده در مدت زمان مشخصی به اندازه طبیعی خود بازمیگردد.
تا چه سنی میتوان اهدا کننده عضو بود؟
یکی از پرسشهای رایج این است که «سن بالا مانعی برای اهدای عضو است یا نه؟»
پاسخ این است که سن بهتنهایی مانع محسوب نمیشود. وضعیت سلامت عضو، مهمتر از سن تقویمی فرد است.
اهدای عضو در مرگ مغزی
گاهی اعضای افراد مسن نیز از سلامت کافی برخوردارند و قابلیت پیوند دارند. پزشکان قبل از هر تصمیمی، سلامت عملکرد عضو را بررسی میکنند. برای مثال، ممکن است فردی ۷۰ ساله با قلبی سالم، اهداکننده مناسبتری باشد نسبت به فرد جوانتر اما با سابقه بیماری.
اهدای عضو در افراد زنده
اهدای عضو در افراد زنده معمولاً در یک بازه سنی مشخص انجام میشود.
بهطور معمول:
- برای اهدای کلیه، افراد بین ۱۸ تا ۶۰ سال مناسبتر هستند.
- برای اهدای بخشی از کبد، معمولاً ۱۸ تا ۵۵ سال در نظر گرفته میشود.
البته هر مرکز پیوند شرایط خاص خود را دارد و ممکن است محدودیتهای سنی کمی متفاوت باشد.
چه عواملی تعیین میکنند که یک فرد واجد شرایط اهدا باشد؟
پزشکان برای بررسی امکان اهدای عضو، صرفاً به یک عامل توجه نمیکنند. آنها مجموعهای از معیارها را در نظر میگیرند تا از سلامت و عملکرد عضو اطمینان پیدا کنند. مهمترین این شرایط شامل موارد زیر است:
- نبود عفونتهای فعال خطرناک
- عملکرد مناسب اندامها
- عدم وجود سرطانهای مهاجم
- نبود بیماریهای پیشرفته قلبی یا ریوی
- وضعیت پایدار در فرد زنده اهداکننده
بررسیها با دقت انجام میشوند تا هم گیرنده در امنیت کامل باشد و هم سلامت اهداکننده زنده به خطر نیفتد.
آیا کودکان هم میتوانند اهداکننده عضو باشند؟
در شرایط مرگ مغزی، کودکان نیز مانند بزرگسالان میتوانند اهداکننده باشند. بسیاری از نوزادان و کودکان بیمار برای زنده ماندن به دریافت عضو نیاز دارند و اعضای کودکان مرگمغزی شده میتواند جان آنها را نجات دهد. در چنین مواردی، رضایت والدین ضروری است و تمام مراحل با حساسیت بیشتری انجام میشود.
از نظر اخلاقی و قانونی، چه نکاتی در اهدای عضو رعایت میشود؟
برای اینکه پیوند اعضا به شکل صحیح و انسانی انجام شود، قواعد اخلاقی و قانونی بسیار سختگیرانهای تعریف شده است. مهمترین اصل این است که اهدای عضو باید کاملاً داوطلبانه باشد و هیچگونه اجبار یا فشار در آن وجود نداشته باشد. همچنین فروش اعضای بدن ممنوع است و قوانین مرتبط با آن، از سوءاستفادههای احتمالی پیشگیری میکند. همه مراحل اهدای عضو زیر نظر تیمهای متخصص و بر اساس چارچوبهای رسمی انجام میشود.
چرا باید کارت اهدای عضو داشته باشیم؟
داشتن کارت اهدای عضو بهمعنای تصمیم آگاهانه برای کمک به دیگران است. این کارت، روند تصمیمگیری را برای خانواده فرد در لحظات دشوار سادهتر میکند. وقتی فرد از قبل رضایت خود را اعلام کرده باشد، خانواده با اطمینان بیشتری به تصمیم او عمل خواهند کرد. علاوه بر این، ثبتنام در سامانه اهدای عضو باعث میشود در صورت نیاز، اطلاعات اهداکننده سریعتر در اختیار متخصصان قرار گیرد.
جمعبندی
اهدای عضو قدمی بزرگ برای نجات جان انسانها و ایجاد امید دوباره در زندگی بیماران نیازمند است. اعضای زیادی قابلیت اهدا دارند؛ از قلب و کلیه گرفته تا بافتهایی مانند قرنیه یا تاندون. سن، مانع اصلی برای اهدا نیست و آنچه اهمیت دارد سلامت عضو است. چه در زمان مرگ مغزی و چه در قالب اهدای زنده، این اقدام میتواند زندگی را به چندین نفر بازگرداند. آگاهی و فرهنگسازی در این زمینه میتواند مسیر نجات بیماران بیشتری را هموار کند.
همچنین بخوانید:
