روماتیسم قلبی چه علائمی دارد و چگونه تشخیص داده میشود؟
روماتیسم قلبی یا بیماری قلبی روماتیسمی، یکی از عوارض دیررس و خطرناک تب روماتیسمی است که معمولاً پس از یک گلودرد استرپتوکوکی درماننشده بروز میکند. اگرچه این بیماری در ظاهر ساده به نظر میرسد، اما در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، میتواند به آسیب دائمی دریچههای قلب و حتی مشکلات جدیتری مانند نارسایی قلبی و سکته قلبی منجر شود.
در این مقاله قصد داریم به زبانی قابل فهم اما علمی، تمام علائم روماتیسم قلبی را از نشانههای اولیه مانند درد مفاصل گرفته تا علائم پیشرفته مثل تنگی نفس، ضربان نامنظم و حتی سکته قلبی بررسی کنیم.
روماتیسم قلبی چگونه شکل میگیرد؟
برای درک بهتر علائم، لازم است ابتدا بدانیم این بیماری چگونه در بدن ایجاد میشود.
وقتی فرد به یک عفونت گلو ناشی از باکتری استرپتوکوک گروه A مبتلا میشود و درمان مناسب دریافت نمیکند، سیستم ایمنی برای مقابله با باکتری فعال میشود. اما در برخی افراد، این پاسخ ایمنی بیشفعال باعث میشود بدن به اشتباه به بافتهای خودی از جمله مفاصل، پوست، مغز و مهمتر از همه بافتهای قلب حمله کند.
نتیجه این حمله، التهاب دریچهها و در نهایت آسیب مزمن دریچهای است؛ وضعیتی که به آن روماتیسم قلبی میگوییم.
ارتباط درد مفاصل با روماتیسم قلبی
یکی از اولین و مهمترین نشانههای تب روماتیسمی که پیشزمینه روماتیسم قلبی است درد و التهاب مفاصل است.
اما این درد با دردهای معمولی تفاوتهایی دارد:
- مهاجرتی است: یعنی درد از یک مفصل به مفصل دیگر منتقل میشود.
- شدید و ناگهانی است.
- معمولاً مفاصل بزرگ مثل زانو، قوزک پا، آرنج و شانه را درگیر میکند.
- با داروهای ضدالتهاب به سرعت کاهش مییابد.
اگر درد مفاصل همراه با تب، گلودرد اخیر یا پوستپریدهگی باشد، احتمال درگیری سیستم ایمنی بیشتر است و باید با دقت بررسی شود؛ چراکه حدود چند هفته بعد، همین التهاب میتواند به سراغ دریچههای قلب برود.
علائم قلبی روماتیسم؛ وقتی التهاب به قلب میرسد
وقتی بیماری از مرحله تب روماتیسمی عبور میکند و وارد فاز قلبی میشود، بدن پیامهای متفاوتی ارسال میکند. این علائم گاهی خفیف و نادیده گرفته میشوند، اما میتوانند نشانههای اولیه یک مشکل جدی باشند.
تنگی نفس
التهاب و آسیب دریچهها باعث اختلال در جریان خون و افزایش فشار در قلب و ریه میشود. اولین علامت بهخصوص هنگام فعالیت، تنگی نفس است.
در مراحل پیشرفتهتر، فرد حتی در حالت استراحت یا هنگام خواب نیز دچار مشکل تنفسی میشود.
خستگی مفرط
کاهش عملکرد قلب یعنی خونرسانی کمتر. در نتیجه فرد معمولاً احساس خستگی مداوم، کاهش انرژی و ناتوانی در انجام فعالیتهای ساده را تجربه میکند.
درد قفسه سینه
این درد معمولاً ناشی از التهاب اطراف قلب یا فشار بیش از حد ناشی از اختلال عملکرد دریچههاست. هرچند همیشه شدید نیست، اما تداوم آن نیاز به بررسی جدی دارد.
علائم پوستی و سیستم عصبی
هرچند این علائم کمتر دیده میشوند، اما در تشخیص تب روماتیسمی و در نهایت روماتیسم قلبی ارزش بالایی دارند.
ضخیم شدن یا برجستگیهای زیرپوستی
در برخی بیماران برجستگیهای کوچک، بدون درد و قابل لمس در نواحی مختلف بدن ظاهر میشود که نشانه التهاب سیستماتیک است.
حرکات غیرارادی عضلات
به این حالت کورهآ گفته میشود؛ نوعی اختلال عصبی که باعث حرکات ناگهانی، نامنظم و غیرقابل کنترل دست و پا یا صورت میشود.
اگرچه این علامت مستقیماً به قلب مربوط نیست، اما در تشخیص بیماری نقش مهمی دارد.
علائم پیشرفته روماتیسم قلبی
وقتی آسیب دریچهای مزمن میشود و عملکرد قلب کاهش مییابد، علائم شدیدتر و خطرناکتری ظاهر میشوند.
ضربان نامنظم قلب (آریتمی)
آسیب دریچهای باعث بزرگ شدن حفرات قلب و اختلال در هدایت الکتریکی میشود. نتیجه آن میتواند ضربان بسیار سریع، بسیار آهسته یا نامنظم باشد. این حالت علاوهبر احساس تپش قلب، خطر لختهسازی خون را افزایش میدهد.
ورم پا و مچها
کاهش قدرت پمپاژ قلب باعث تجمع مایعات در پا، مچ و حتی شکم میشود. این ورم در پایان روز بیشتر است و در مراحل پیشرفته ممکن است دائمی شود.
خفقان یا احساس سنگینی در سینه
با پیشرفت بیماری، عبور خون از دریچههای تنگ یا نشتکننده دشوارتر میشود؛ بنابراین بیمار هرچه بیشتر احساس فشردگی یا سنگینی در قفسه سینه را تجربه میکند.
آیا روماتیسم قلبی باعث سکته قلبی میشود؟
سکته قلبی معمولاً ناشی از انسداد رگهای تغذیهکننده قلب است، اما روماتیسم قلبی میتواند بهطور غیرمستقیم خطر سکته را افزایش دهد.
چند مکانسیم مهم در این روند نقش دارند:
ایجاد لخته بهدلیل آریتمی
ضربان نامنظم قلب بهخصوص در فلوتر یا فیبریلاسیون دهلیزی میتواند باعث تجمع خون و تشکیل لخته شود. اگر این لخته حرکت کند و به رگهای قلب برسد، سکته قلبی ممکن است رخ دهد.
فشار بیش از حد بر عضله قلب
اختلال عملکرد دریچهها باعث میشود قلب برای پمپاژ خون تلاش مضاعفی انجام دهد. این فشار طولانیمدت میتواند موجب کاهش خونرسانی، التهاب و حتی آسیب عضله شود.
نارسایی قلبی
در مراحل پیشرفته، قلب دیگر توان کافی برای پمپاژ مؤثر ندارد. این وضعیت علاوهبر خطر سکته، میتواند زندگی بیمار را در معرض خطر جدی قرار دهد.
علائمی که باید جدی گرفته شوند
اگر فرد سابقه گلودرد استرپتوکوکی داشته باشد و اکنون هر یک از علائم زیر را تجربه کند، ضروری است فوراً بررسیهای پزشکی انجام شود:
- تنگی نفس هنگام فعالیت
- تپش قلب یا ضربان نامنظم
- درد پایدار قفسه سینه
- ورم پاها
- خستگی غیرطبیعی
- سردردها یا سرگیجههای جدید
- کاهش توان ورزشی یا عدم تحمل فعالیت
این علائم الزاماً به معنی وجود روماتیسم قلبی نیستند، اما تشخیص زودهنگام نقش مهمی در پیشگیری از آسیب دائمی دارد.
تشخیص روماتیسم قلبی چگونه انجام میشود؟
پزشک بر اساس مجموعهای از روشها وضعیت بیمار را بررسی میکند:
- نوار قلب (ECG): برای ارزیابی آریتمی
- اکوکاردیوگرام: بهترین روش برای بررسی سالم بودن دریچهها و پمپاژ قلب
- آزمایش خون برای تشخیص التهاب
- بررسی سابقه بیماریهای عفونی اخیر
آیا روماتیسم قلبی قابل درمان است؟
بیماری بهخصوص در مراحل اولیه قابل کنترل است. درمان معمول شامل موارد زیر است:
- درمان با آنتیبیوتیک برای جلوگیری از عود تب روماتیسمی
- داروهای کنترل ضربان قلب و فشار خون
- داروهای ضدالتهاب
- در صورت آسیب شدید دریچه: جراحی یا تعویض دریچه
پیشگیری از عود عفونت گلو مهمترین بخش درمان است، زیرا هر بار التهاب جدید میتواند آسیب بیشتری به قلب وارد کند.
جمعبندی: از درد مفاصل تا عارضههای خطرناک قلبی
روماتیسم قلبی یک بیماری ساده و سطحی نیست. شروع آن با نشانههایی مانند درد مفاصل، تب یا لکههای پوستی ممکن است چندان جدی به نظر نرسد، اما پیشرفت آن میتواند به آسیب دائمی قلب، نارسایی قلبی و حتی سکته منجر شود.
شناخت علائم اولیه، درمان سریع گلودردهای عفونی و مراجعه بهموقع به پزشک بهترین راه برای جلوگیری از این عوارض خطرناک است.
همچنین بخوانید:
