خود فریبی چیست؟ ۵ راهکار طلایی برای مدیریت ذهن و بازیابی اعتمادبه‌نفس
انکار احساسات و تجربیات شخصی، پدیده‌ای روانی است که اغلب در سکوت ذهن رخ می‌دهد و می‌تواند به‌تدریج اعتمادبه‌نفس، تصمیم‌گیری و سلامت عاطفی فرد را تضعیف کند. این پدیده در روانشناسی به نام خود فریبی یا self-gaslighting شناخته می‌شود.
خودگسلایتی چیست؟
در خودگسلایتی، فرد بدون دخالت دیگران، واقعیت‌های شخصی، احساسات و تجربیات خود را زیر سؤال میبرد. برخلاف گسلایت سنتی که توسط دیگران اعمال می‌شود، در خودگسلایتی، ما خودمان نقش منتقد را برعهده می‌گیریم.
لارن آور، درمانگر اهل ایلی‌نوی، توضیح می‌دهد: «گسلایت کردن یعنی کسی باعث شود در واقعیت خود تردید کنید، اما در خودگسلایتی، شما این کار را خودتان انجام می‌دهید.» صدای تحقیرگر یا بی‌اعتنایی که از محیط یاد گرفته شده، به صدای ذهنی خود فرد تبدیل می‌شود و پیش از دیگران، فرد خودش احساساتش را بی‌اعتبار می‌کند.
نشانه‌های خودگسلایتی
خودگسلایتی اغلب به‌صورت ظریف بروز می‌کند. مثال‌هایی از آن عبارت‌اند از:
- پس از مشاجره با شریک عاطفی فکر می‌کنید: «من زیادی واکنش نشان دادم» یا «او منظور بدی نداشت، من حساس هستم».
- در تجربه ناخوشایند اجتماعی یا کاری، خود را سرزنش می‌کنید: «دارم اغراق می‌کنم» یا «او فقط تحت فشار است».
- عبارات متداول مانند «زیادی حساس هستم» که در واقع نوعی بی‌اعتبارسازی درونی است.
تفاوت خوداندیشی و خودگسلایتی
خوداندیشی مبتنی بر واقعیت است و با پرسش‌هایی مانند «سهم من در این موقعیت چه بود؟» همراه است. اما در خودگسلایتی، تجربه‌ی واقعی خود را فوراً رد می‌کنید و این باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و احساس ارزشمندی می‌شود.
علت ایجاد خودگسلایتی
جیل ونس، روان‌شناس بالینی، می‌گوید: «افراد معمولاً خودگسلایتی را عمداً انجام نمی‌دهند؛ بلکه این رفتار واکنشی یادگرفته‌شده از تجربیات گذشته است.»
این تجربه‌ها ممکن است شامل:
- نادیده گرفته شدن احساسات در کودکی
- تنبیه برای ابراز احساسات
- اولویت دادن حفظ صلح نسبت به صداقت
افرادی که در گذشته با افراد خودشیفته یا فریبکار در ارتباط بوده‌اند، این الگو را درونی می‌کنند و خود را کنترل و سرزنش می‌کنند. این چرخه باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و احساس درماندگی می‌شود و فرد حتی در تصمیمات روزمره نیز تردید می‌کند.
راهکارهای رهایی از خودگسلایتی
۱. شناسایی لحظات خودگسلایتی
اولین قدم، آگاهی از زمانی است که احساسات خود را کم‌اهمیت می‌کنید. مکث کنید و از خود بپرسید: «الان چه احساسی دارم؟» این تمرین به شما کمک می‌کند تا واکنش‌های ذهنی خود را بشناسید و آنها را اصلاح کنید.
۲. تأیید احساسات خود
تمرین کنید احساسات خود را بدون قید و شرط بپذیرید: «این احساس منطقی است و نیازی به توجیه ندارد.» می‌توانید فهرستی از موقعیت‌هایی که به غرایز خود اعتماد کردید و درست از آب درآمده‌اند، تهیه کنید تا اعتمادبه‌نفس خود را تقویت نمایید.
۳. تمرین نه گفتن
افراد خودگسلایت‌کننده معمولاً از گفتن «نه» می‌ترسند. دفعه بعد که کسی درخواست نامناسبی دارد، به‌صورت صادقانه پاسخ دهید: «الان زمان مناسبی نیست، اما بعداً انجام می‌دهم.» این تمرین باعث افزایش اعتمادبه‌نفس می‌شود.
۴. کمک گرفتن از درمانگر
متخصصان معتقدند کمک یک درمانگر می‌تواند نقش کلیدی در بازسازی اعتمادبه‌نفس و بازیابی ارتباط با احساسات درونی داشته باشد. مغز انسان قابلیت بازآموزی دارد و با تمرین می‌توان گفت‌وگوهای درونی منفی را به تجربه‌ای مثبت تبدیل کرد.
جمع‌بندی
خودگسلایتی اگرچه در ظاهر آسیب‌زا به نظر می‌رسد، اما می‌تواند ابزاری قدرتمند برای رشد و خودشناسی باشد، به شرط آن که با آگاهی و تمرین مدیریت شود. ترکیب سالم خوداندیشی و خودانتقادی واقع‌بینانه، فرد را آگاه‌تر، متعادل‌تر و کارآمدتر می‌کند.
همچنین بخوانید:
