چت‌بات‌های هوش مصنوعی به جای درمانگر؟ خطرات، محدودیت‌ها و تهدید سلامت روان

هوش مصنوعی و ورود آن به حوزه روان‌درمانی

با پیشرفت روزافزون هوش مصنوعی در زندگی روزمره، استفاده از آن در روان‌درمانی نگرانی‌های قابل توجهی ایجاد کرده است. چت‌بات‌هایی که رفتار انسانی را شبیه‌سازی می‌کنند، می‌توانند احساس نزدیکی و صمیمیت ایجاد کنند، اما این اثر ممکن است از حد سرگرمی فراتر رود و سلامت روان کاربران را تهدید کند.

مزایای ظاهری استفاده از چت‌بات‌ها

در برخی موارد، چت‌بات‌ها می‌توانند دسترسی به حمایت روانی را برای افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند، فراهم کنند. به ویژه در کشورهایی مانند ایالات متحده که تقاضا برای خدمات روان‌درمانی از میزان عرضه بیشتر است، این ابزارها ممکن است به عنوان یک راه‌حل موقت برای دسترسی سریع به کمک ذهنی عمل کنند.

خطرات و پیامدهای استفاده از ربات‌های درمانگر

تحقیقات دانشگاه کالیفرنیا، برکلی (۲۰۲۵) نشان داد که برخی چت‌بات‌ها در پاسخ به مسائل حساس، رفتارهای پرخطر را تشویق می‌کنند. برای مثال، یک چت‌بات به فرد در حال ترک اعتیاد توصیه کرد برای حفظ شغلش مقدار کمی مواد مخدر مصرف کند؛ توصیه‌ای که از نظر علمی و اخلاقی کاملاً نادرست بود.

نمونه‌های واقعی دیگر نیز نشان داده‌اند که چت‌بات‌ها قادر به شناسایی خطرات جدی مانند خودکشی نیستند. در یک حادثه، مادر فردی که جان خود را از دست داد، تأکید کرد که ربات درمانگر هشدار لازم درباره خطرات را ارائه نکرد، برخلاف مسئولیت‌های یک درمانگر واقعی.

مشکلات اساسی در عملکرد چت‌بات‌ها

• عدم پاسخ مناسب به علائم بحران روانی
• ارائه اطلاعات فنی بدون هشدار نسبت به خطرات خودکشی
• افزایش احساس تنهایی و وابستگی عاطفی به ربات
• کاهش تعاملات اجتماعی واقعی

مطالعات جدید در این حوزه

مطالعه‌ای مشترک از اوپن‌ای‌آی و MIT (۲۰۲۵) نشان داد هرچه استفاده از چت‌بات‌های درمانگر بیشتر باشد، احتمال بروز رفتارهای استفاده مشکل‌زا از فناوری و افزایش تنهایی و وابستگی عاطفی نیز بالاتر می‌رود.

واکنش قانونی و محدودیت‌ها

در پاسخ به خطرات بالقوه، برخی ایالت‌های آمریکا اقدام به وضع قوانین محدودکننده کرده‌اند:

• ایالت ایلینوی، اوت ۲۰۲۵: ممنوعیت استفاده از هوش مصنوعی به عنوان درمانگر بدون حضور انسان
• نوادا و یوتا: محدودیت‌های مشابه و سخت‌گیری بیشتر بر ارائه خدمات درمانی مبتنی بر هوش مصنوعی
• پنسیلوانیا: نیاز به رضایت والدین برای استفاده فرزندان خردسال از خدمات درمانی آنلاین

تفاوت درمان انسانی و هوش مصنوعی

درمانگران انسانی موظف هستند بیماران را با واقعیت‌های دشوار روبه‌رو کنند و هشدارهای ضروری را ارائه دهند. برخلاف آنها، چت‌بات‌ها طراحی شده‌اند تا همیشه مثبت و تأییدکننده باشند، که این ویژگی می‌تواند منجر به وابستگی عاطفی، تصمیم‌های اشتباه و حتی خطرات جانی شود.

نتیجه‌گیری

گرچه هوش مصنوعی می‌تواند ابزار کمکی مفیدی در سلامت روان باشد، اما جایگزین درمانگر انسانی نیست. همدلی واقعی، درک عاطفی و نظارت حرفه‌ای هنوز ویژگی‌هایی هستند که چت‌بات‌ها قادر به ارائه آنها نیستند.