چرا خواننده رِیدیوهد از اجرای دوباره در اسرائیل سر باز زد؟
در روزگاری که مرز میان سیاست و فرهنگ بیش از هر زمان دیگری درهم‌تنیده شده است، سخنان اخیر تام یورک (Thom Yorke)، خواننده و رهبر گروه مشهور بریتانیایی رِیدیوهد (Radiohead)، بار دیگر بحث قدیمیِ مسئولیت اخلاقی هنرمندان در قبال سیاست را به مرکز توجه بازگرداند. یورک در گفت‌وگویی با مجله Sunday Times صریحاً اعلام کرد که تا زمانی که بنیامین نتانیاهو در قدرت باشد، حاضر نیست در اسرائیل اجرا کند. این موضع‌گیری قاطع، نه‌تنها بیانگر تغییر آشکار نگاه او نسبت به گذشته است، بلکه بازتابی از تحول عمیق در وجدان جمعی هنرمندان غربی در مواجهه با بحران فلسطین نیز محسوب می‌شود.
از تل‌آویو ۲۰۱۷ تا امروز؛ چرخشی در مسیر
در سال ۲۰۱۷، زمانی که رِیدیوهد تصمیم گرفت در تل‌آویو اجرا کند، بسیاری از طرفداران فلسطین و حامیان کمپین جهانی BDS (تحریم، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم اسرائیل) این تصمیم را خیانت به اصول اخلاقی گروه دانستند. تام یورک در آن زمان از اجرای گروه دفاع کرد و گفت که «موسیقی باید فراتر از سیاست باشد». اما به نظر می‌رسد تجربه آن سفر و پیامدهایش تأثیری ماندگار بر ذهن او گذاشته است.
در گفت‌وگوی تازه‌اش با Sunday Times، یورک با لحنی آشکار از پشیمانی سخن گفته است. او یادآوری می‌کند که زمانی که یکی از مقامات بلندپایه اسرائیلی به هتل محل اقامت گروه آمد تا از اجرای آن‌ها تشکر کند، «وحشت‌زده» شد. جمله‌ای که در ظاهر ساده است، اما در عمق خود نشانه‌ای از بیداری سیاسی و اخلاقی است: درک این نکته که حتی سکوت یا بی‌طرفی هنرمند نیز می‌تواند به ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به یک رژیم سیاسی تبدیل شود.
سیاست، وجدان و مرزهای هنر
رِیدیوهد از دهه ۱۹۹۰ تاکنون یکی از نوآورترین و تأثیرگذارترین گروه‌های موسیقی جهان بوده است. آلبوم‌هایی چون OK Computer و Kid A نه‌تنها مرزهای صوتی موسیقی راک را گسترش دادند، بلکه تصویری از اضطراب، بی‌اعتمادی و بحران انسان مدرن ارائه کردند. همین نگاه انتقادی به جهان، سبب شده است که بسیاری از مخاطبان انتظار داشته باشند اعضای گروه نیز در عرصه سیاسی، مواضعی همسو با این روح انتقادی اتخاذ کنند.
اظهارات جدید تام یورک را می‌توان در همین چارچوب دید: بازگشت به ریشه‌های اخلاقی موسیقی اعتراضی. او در پاسخ به پرسشی درباره احتمال اجرای دوباره در اسرائیل گفت:
«به‌هیچ‌وجه. نمی‌خواهم در فاصله حتی پنج‌هزار مایلی از رژیم نتانیاهو باشم.»
این جمله نه‌تنها مرزبندی آشکاری با دولت اسرائیل و سیاست‌هایش است، بلکه نوعی اعلام همبستگی با جنبش جهانی ضد‌اشغال نیز محسوب می‌شود.
فشارهای جنبش BDS و جدال درون‌صنفی
کمپین فلسطینی BDS سال‌هاست که از هنرمندان بین‌المللی می‌خواهد با تحریم اجراها، فستیوال‌ها و همکاری‌های فرهنگی در اسرائیل، نسبت به نقض حقوق فلسطینیان اعتراض کنند. این جنبش در سال‌های اخیر توانسته حمایت چهره‌هایی چون برایان انو، روجر واترز و لارس فون تریه را جلب کند.
در مورد رِیدیوهد، اعتراضات زمانی شدت گرفت که جانی گرینوود، گیتاریست گروه، در سال ۲۰۲۴ در تل‌آویو اجرا کرد. این اتفاق سبب شد که فعالان BDS از گروه بخواهند پیش از آغاز تور جدیدشان، موضع خود را درباره اسرائیل روشن کنند. اکنون، سخنان تام یورک پاسخی روشن به آن مطالبه تلقی می‌شود.
اخلاق هنرمند در دوران بحران
یورک هرگز هنرمندی صرفاً سیاسی نبوده است. آثار او بیشتر دغدغه‌های فلسفی، زیست‌محیطی و روان‌شناختی را در خود دارند تا شعارهای آشکار سیاسی. اما شاید همین نکته است که موضع اخیر او را مهم‌تر می‌سازد: تصمیمی از سر اجبار نیست، بلکه ناشی از بازاندیشی اخلاقی و شخصی است.
در دنیایی که سرمایه و سیاست مرزهای هنر را تهدید می‌کنند، انتخاب آگاهانه یک هنرمند برای کناره‌گیری از صحنه‌ای خاص، خود نوعی کنش سیاسی است. این کنش شاید از جنس موسیقی نباشد، اما همان اندازه معنا دارد — سکوتی که از هزار فریاد رساتر است.
جمع‌بندی؛ صدایی فراتر از موسیقی
تام یورک امروز، بیش از هر زمان دیگری، به جوهر اصلی موسیقی رِیدیوهد نزدیک شده است: مواجهه‌ی صادقانه با اضطراب‌های اخلاقی جهان معاصر. تصمیم او برای عدم اجرای کنسرت در اسرائیل تا زمانی که نتانیاهو در قدرت است، تنها یک موضع سیاسی نیست؛ نشانه‌ای از درک عمیق او از مسئولیت اجتماعی هنرمندان است.
در جهانی که هنر گاه به ابزار مشروعیت نظام‌های سرکوبگر تبدیل می‌شود، شاید بزرگ‌ترین شجاعت یک هنرمند در نواختن نکردن باشد. تام یورک این سکوت را برگزیده است — سکوتی که معنا دارد، و پژواکش شاید از هر ترانه‌ای رساتر باشد.
