در سال‌های اخیر، بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری در ایران رشد چشمگیری داشته‌اند و یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در این زمینه، نوسان‌گیری در بورس و بازار طلا است. نوسان‌گیری به معنای خرید و فروش سهام یا کالا با هدف کسب سود کوتاه‌مدت از تغییرات قیمت است و معمولاً سرمایه‌گذار قصد نگهداری طولانی‌مدت دارایی را ندارد. با توجه به اهمیت موضوع و پرسش‌های متعدد مقلدان، دفتر مقام معظم رهبری به استفتائی درباره حکم شرعی این معاملات پاسخ داده است که بررسی آن اهمیت ویژه‌ای دارد.
۱. نوسان‌گیری در بورس
دفتر مقام معظم رهبری اعلام کرده است که نوسان‌گیری در بورس، اگر مطابق قوانین و مقررات باشد، اشکال شرعی ندارد. این بدان معناست که خرید و فروش سهام یا کالاهای با ارزش به صورت واقعی انجام می‌شود و سرمایه‌گذار مالکیت دارایی را به دست می‌آورد، هرچند هدف اصلی او نگهداری دارایی نیست بلکه کسب سود از تغییرات قیمت است.
مزیت این نوع معاملات این است که مالکیت واقعی دارایی‌ها وجود دارد و معامله شفاف است، بنابراین در چارچوب قانون و شرع جایز تلقی می‌شود. همچنین این معاملات به اقتصاد کشور کمک می‌کنند، زیرا نقدینگی در بازار گردش پیدا کرده و امکان کشف قیمت واقعی دارایی‌ها فراهم می‌شود.
۲. نوسان‌گیری خارج از بورس: معاملات CFD و فیوچرز
در مقابل، معاملات خارج از بورس مانند CFD (Contracts for Difference) یا فیوچرز دائمی و پرپچوال شرایط متفاوتی دارند. در این نوع معاملات:
دارایی به صورت واقعی خرید و فروش نمی‌شود.
معامله‌گر و کارگزار تنها بر اساس پیش‌بینی قیمت عمل می‌کنند.
هدف اصلی کسب سود از تغییرات قیمت است و مالکیت واقعی کالا به دست نمی‌آید.
دفتر مقام معظم رهبری در این مورد تأکید کرده است که درآمد حاصل از چنین معاملات جایز نیست و به لحاظ شرعی مالک آن نمی‌توان شد. دلیل این حکم آن است که این معاملات ماهیتی شبیه شرط‌بندی دارند و هدف از معامله، کسب سود بدون مالکیت واقعی دارایی است.
۳. چگونگی حضور در این بازارها
برای شرکت در این نوع معاملات، معمولاً مراحل زیر طی می‌شود:
ثبت‌نام در پلتفرم معاملاتی: سرمایه‌گذار ابتدا باید در سامانه یا کارگزاری ثبت‌نام کند و مبلغ مشخصی به عنوان سپرده اولیه پرداخت نماید.
دریافت قیمت دارایی‌ها از کارگزار: کارگزار قیمت دارایی‌هایی مانند طلا، نفت، سهام یا ارز دیجیتال را اعلام می‌کند.
پیش‌بینی روند قیمت: سرمایه‌گذار باید پیش‌بینی کند که قیمت دارایی افزایش یا کاهش خواهد یافت. اگر پیش‌بینی افزایش باشد، موقعیت خرید گرفته می‌شود و اگر پیش‌بینی کاهش باشد، موقعیت فروش انتخاب می‌شود.
نکته مهم این است که پیش‌بینی قیمت به خودی خود مشکلی ندارد، اما درآمد ناشی از قراردادهای مبتنی بر این پیش‌بینی بدون مالکیت واقعی دارایی، جایز نیست و سرمایه‌گذار شرعاً مالک آن پول نمی‌شود.
۴. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
با توجه به توضیحات فوق، می‌توان حکم شرعی معاملات نوسان‌گیری را به صورت خلاصه این‌گونه بیان کرد:
معاملات نوسان‌گیری واقعی در بورس: جایز است، به شرطی که مطابق قوانین و مقررات باشد و مالکیت واقعی دارایی به دست آید.
معاملات نوسان‌گیری در بازارهای خارج از بورس (CFD، فیوچرز بدون تحویل واقعی کالا): جایز نیست، زیرا ماهیت آن‌ها شرط‌بندی است و درآمد حاصل از آن شرعاً مالک ندارد.
این تفکیک برای سرمایه‌گذاران اهمیت فراوانی دارد، زیرا بسیاری از افراد ممکن است به اشتباه چنین معاملات پرریسکی را که در ظاهر مشابه بورس هستند، حلال تصور کنند، در حالی که از نظر شرعی درآمد آن‌ها مورد تأیید نیست. بنابراین، رعایت این اصول به حفظ حقوق مالی و معنوی افراد و جلوگیری از معاملات شبه‌قمارگونه کمک می‌کند.
