بررسی نقش امید مهدوی در جامعه و زندگی بشر
بر اساس گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا یوسفی راستگو، متخصص حوزه مهدویت در همدان
مقدمه: جوهره حیات‌بخش انتظار
امید مهدوی، مفهومی بنیادین در جهان‌بینی اسلامی است که ریشه در اعتقاد به امامت و غیبت حضرت ولی‌عصر (عج) دارد. حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا یوسفی راستگو، متخصص برجسته حوزه مهدویت در همدان، تأکید می‌کند که این امید صرفاً یک آرزوی ذهنی نیست، بلکه یک موتور محرکه فعال است. او باور دارد که امید مهدوی، روحیه‌بخش صبر و مقاومت در برابر سختی‌ها و فشارهای دنیوی است و افراد را به کنشگری فعال و پذیرش مسئولیت اجتماعی دعوت می‌کند. این تفکر، زیربنای سلامت معنوی و روانی جامعه اسلامی محسوب می‌شود و نیروی محرکه‌ای برای حرکت مداوم به سوی کمال و پویایی جامعه به شمار می‌آید. در عصر حاضر که جوامع با چالش‌های گسترده اخلاقی، اجتماعی و سیاسی روبرو هستند، تبیین و تعمیق این امید، امری حیاتی است.
تفاوت امید مهدوی با امیدهای زمینی: بنیان الهی در برابر زوال دنیوی
یکی از مهم‌ترین ابعاد بررسی امید مهدوی، تمایز آن با سایر امیدهایی است که انسان‌ها به طور معمول در زندگی روزمره به آن‌ها متکی هستند. امیدهای زمینی، تعاریف و محدودیت‌های خاص خود را دارند:
- اتکا به عوامل مادی: امیدهای دنیوی اغلب به شرایط اقتصادی، قدرت‌های سیاسی زودگذر، موفقیت‌های شغلی یا سلامت جسمانی وابسته هستند. به همین دلیل، با کوچک‌ترین تغییر در این عوامل، این امیدها متزلزل شده و جای خود را به یأس می‌دهند.
- محدودیت زمانی و مکانی: این امیدها دارای تاریخ انقضا هستند؛ یا با رسیدن به هدف از بین می‌روند یا با وقوع حادثه‌ای ناگوار نقض می‌شوند.
در مقابل، امید به ظهور امام زمان (عج) ویژگی‌های منحصر به فردی دارد:
- مبنای الهی و وعده قطعی: این امید مبتنی بر آیات قرآن کریم (مانند وعده وراثت زمین برای مستضعفان) و احادیث معتبر پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت (ع) است. چون مبنای آن ذات الهی است، تحقق آن قطعی و اجتناب‌ناپذیر است.
- پایداری مطلق: این امید، فراتر از محدودیت‌های دنیوی و تغییرات گذرا قرار دارد. همان‌طور که امام صادق (ع) فرموده‌اند: «اگر تنها یک روز از دنیا باقی مانده باشد، خداوند آن روز را طولانی می‌سازد تا قائم (عج) قیام کند.» این پایداری، منبع اطمینان بی‌پایانی است.
- چشم‌انداز اصلاح بنیادین: امید مهدوی، تنها اصلاح یک وضعیت مقطعی نیست، بلکه چشم‌اندازی روشن از جهان آینده‌ای سراسر عدالت، رحمت، ریشه‌کن شدن ظلم، و حاکمیت توحید مطلق را ترسیم می‌کند.
این تفاوت اساسی، سبب می‌شود که امید مهدوی در برابر طوفان‌های سختی‌ها، نه تنها تضعیف نشود، بلکه مانند یک لنگر محکم، انسان را ثابت نگه دارد.
نقش باور به آینده روشن مهدوی در پایداری در برابر بحران‌ها
باور راسخ به ظهور منجی و استقرار جهانی مبتنی بر عدالت، یک سرمایه معنوی و روانی عظیم برای فرد و جامعه فراهم می‌آورد. این باور، نقش حیاتی در تقویت تاب‌آوری (Resilience) ایفا می‌کند:
- کاهش دامنه یأس و ناامیدی: در بحران‌های اجتماعی، اقتصادی یا حتی فردی، نخستین قربانی، امید به آینده است. اعتقاد به مهدویت، این پیام را منتقل می‌کند که وضعیت فعلی، وضعیت نهایی و مطلوب نیست؛ بلکه یک مرحله گذار است. این نگرش، یأس را به عنوان یک سم مهلک روحی دفع می‌کند.
- تقویت صبر و مقاومت: انتظار فرج، نه به معنای انفعال، بلکه به معنای «صبر توأم با آمادگی» است. انسان منتظر می‌داند که رنج‌ها و تلاش‌هایش در این مسیر، هرگز ضایع نخواهد شد و در نهایت با ظهور امام، نتیجه مطلوب خود را خواهد گرفت. این تضمین، تحمل سختی‌ها را آسان می‌سازد.
- معنادار کردن رنج‌ها: در سایه انتظار، سختی‌های امروز به عنوان بخشی از آزمون الهی و زمینه سازی برای ظهور تلقی می‌شوند. این امر به رنج‌های بی‌معنا، معنایی عمیق و غایی می‌بخشد.
حجت‌الاسلام یوسفی راستگو بیان داشتند که این باور، به ویژه در دوران‌های استبداد و ظلم فراگیر، به عنوان چراغی برای حفظ ایمان و استقامت دینی عمل کرده است؛ زیرا هیچ ظالمی ابدی نیست و حاکمیت حق، قطعی است.
نقش آموزه‌های روایی و قرآنی در پرورش امید فعال
منابع اصلی اعتقادی مسلمانان، یعنی قرآن کریم و سنت اهل بیت (ع)، بستری غنی برای پرورش «انتظار فعال» فراهم کرده‌اند. این آموزه‌ها به‌شدت با هرگونه برداشت انفعالی از مهدویت مقابله می‌کنند:
۱. تأکید بر انتظار به مثابه عمل:
در روایات، انتظار فرج، بالاترین عبادت معرفی شده است. این بدان معناست که انتظار، صرفاً یک حالت قلبی نیست، بلکه باید در اعمال فرد نمود یابد.
- “أفضل الأعمال انتظار الفرج”: این حدیث نشان می‌دهد که بالاترین عبادت، انتظار کشیدن است، اما این انتظار باید همراه با آمادگی‌های لازم باشد.
- آمادگی درونی و بیرونی: آموزه‌ها بر دو بُعد تأکید دارند:
- آمادگی فردی (اصلاح نفس): تهذیب اخلاق، تزکیه نفس، افزایش علم و تقوا.
- آمادگی اجتماعی (مهدی‌سازی محیط): امر به معروف و نهی از منکر، تلاش برای برقراری عدالت در مقیاس کوچک، و دفاع از مظلومان.
۲. مفهوم جهاد در انتظار:
قرآن کریم در آیات متعددی بر لزوم جهاد علیه باطل تأکید دارد. در منظر مهدوی، این جهاد ادامه پیدا می‌کند تا زمانی که جامعه به سطحی از کمال برسد که زمینه ساز ظهور باشد. امید مهدوی، انسان را به عمل صالح مستمر سوق می‌دهد، چرا که هر عمل خیری، مانند آجری است که دیوار جامعه صالح آینده را می‌سازد.
به قول متخصصین، این رویکرد، انتظار را از حالت «نشستن و دعا کردن» به «تلاش کردن در مسیر هدف» تغییر می‌دهد.
تأثیر امید مهدوی در سبک زندگی فردی: از سطحی‌نگری تا عمق معنویت
امید مهدوی، چهارچوبی برای بازتعریف اولویت‌های زندگی فردی ارائه می‌دهد و تأثیرات عمیقی بر سبک زندگی (Lifestyle) منتظران می‌گذارد:
- اولویت‌بندی ارزشی: وقتی فرد باور دارد که هدف غایی آفرینش، برقراری حکومت جهانی عدل الهی است، ارزش‌های دنیوی مانند مقام، ثروت زودگذر و شهرت طلبی، جایگاه خود را از دست می‌دهند. معنویت عمیق، عدالت‌خواهی و خدمت به خلق، در رأس هرم ارزش‌ها قرار می‌گیرند.
- تقویت انگیزه‌های اخلاقی: فرد منتظر می‌داند که اعمال او در محضر امام زمان (عج) ثبت می‌شود. این حس نظارت معنوی، او را به رعایت دقیق‌تر اخلاق، دوری از دروغ و ظلم، و تلاش برای رسیدن به مرتبه «نَفْس زَکیّه» ترغیب می‌کند.
- دوری از تنبلی و انفعال: برخلاف تصور نادرست، امید مهدوی فرد را به تنبلی نمی‌کشاند. چرا که تحقق این وعده نیازمند بسترسازی است. فرد امیدوار، یک «انسان پرتلاش» است؛ تلاش می‌کند تا در حد توان خود، بخشی از آن اصلاحات جهانی را در دایره کوچک زندگی خود پیاده کند. این تلاش مستمر، مانع از ورود به ورطه سطحی‌نگری و سرخوردگی می‌شود.
- مدیریت استرس و اضطراب: در دنیایی مملو از اخبار منفی و بحران‌های محیطی، امید مهدوی یک سیستم ایمنی روانی فراهم می‌کند. مشکلات کنونی صرفاً نشانه‌هایی از افول عالم کفر و شرک هستند و این افول، مقدمه ظهور است. این نگرش، اضطراب‌ها را مدیریت می‌کند.
راهکارهای ترویج امید مهدوی در نسل جوان: از آموزش تا اجرا
حجت‌الاسلام یوسفی راستگو بر لزوم رویکردی نوین و متناسب با جهان امروز برای انتقال صحیح مفاهیم مهدویت به نسل جوان تأکید می‌ورزند. آموزش سنتی به تنهایی کافی نیست؛ لازم است این امید در لایه‌های مختلف زندگی جوانان نفوذ کند:
راهکارشرح تفصیلیاهمیت در نسل جوان امروز
۱. آموزش و ترویج صحیحت
دوین متون آموزشی جذاب و عمیق برای مدارس، دانشگاه‌ها و حوزه‌ها. تمرکز بر مبانی عقلی و نقلی مهدویت به جای خرافه‌گویی‌ها.جوانان امروز منطق‌محور هستند؛ پاسخ‌های مستدل و علمی به شبهات، اعتماد آن‌ها را جلب می‌کند.
۲. استفاده از زبان هنر
به‌کارگیری پتانسیل فیلم‌سازی، انیمیشن، ادبیات داستانی و شعر برای انتقال پیام امید و عدل. ساخت محتوای فاخر در فضای مجازی.نسل جدید با محتوای بصری و داستانی ارتباط برقرار می‌کند؛ هنر، احساسات را درگیر می‌کند و پیام را ماندگار می‌سازد.
۳. ایجاد فضای گفت‌وگو و پرسشگری
برگزاری کارگاه‌ها، کرسی‌های آزاداندیشی و نشست‌های پرسش و پاسخ (Q&A) پیرامون پیچیدگی‌های مهدویت و مسائل روز جامعه.ایجاد فرصتی برای طرح سؤالات صادقانه و رفع ابهامات ناشی از برداشت‌های نادرست از غیبت.
۴. الگوسازی فعالمعرفی شخصیت‌های تاریخی و معاصر که زندگی‌شان تجلی‌بخش انتظار فعال بوده است؛ افرادی که در علم، جهاد، ایثار و خدمت به مردم کوشیده‌اند.جوانان به دنبال الگوهای ملموس هستند؛ نمایش عملی انتظار، مؤثرتر از تئوری‌پردازی است.
۵. تشویق به فعالیت‌های اجتماعی هدفمند
حمایت از گروه‌های جهادی، تشکل‌های مردمی و فعالیت‌های اجتماعی که در جهت ارتقای عدالت، مبارزه با فقر یا اصلاح محیط زیست تلاش می‌کنند، با رویکرد مهدوی.پیوند دادن امید به ظهور با کنشگری عملی در حال حاضر، نیاز فطری جوانان به تأثیرگذاری را ارضا می‌کند.
ارتباط امید مهدوی و مسئولیت اجتماعی: از انزوا تا مشارکت
امید مهدوی، بزرگترین عامل برای رهایی جامعه از حالت انفعالی و دعوت به مشارکت فعال در امور جامعه است. این پیوند از چند منظر قابل بررسی است:
- تقویت حس شهروندی فعال: منتظر حقیقی امام زمان (عج)، خود را بخشی از جامعه‌ای می‌داند که نیازمند اصلاح است. او منفعلانه منتظر معجزه نیست، بلکه می‌داند که ظهور، محصول تلاش جمعی انسان‌های صالح است.
- مسئولیت در برابر تاریخ: این باور، انسان را در برابر تاریخ و آیندگان مسئول می‌سازد. ما موظفیم جامعه را از فساد دور کرده و به سوی آماده‌سازی زمینه ظهور حرکت دهیم. این مسئولیت‌پذیری، موجب می‌شود که فرد در برابر ظلم ساکت نماند.
- الگوبرداری از زندگی ائمه (ع): زندگی ائمه معصومین (ع) در دوران غیبت صغری و کبری، همواره مبتنی بر هدایت جامعه و حفظ پایه‌های دین در شرایط سخت بوده است. امید مهدوی، پیروان را به ادامه‌دهنده این مسیر دعوت می‌کند.
تهدیدهای امید اصیل مهدوی: تبدیل انتظار به انحراف
با وجود تأکیدات فراوان بر جنبه فعال انتظار، عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند این امید الهی را به سمومی مانند انفعال یا انحراف تبدیل کنند. شناخت این تهدیدها برای حفظ اصالت اعتقاد ضروری است:
۱. برداشت‌های سطحی و غیرعلمی (انتظار در لباس قصور):
این خطرناک‌ترین تهدید است. تفسیری که انتظار را معادل دست کشیدن از کار و توجیه تنبلی قرار می‌دهد:
- بهانه برای سستی: این افراد، مشکلات جامعه یا ناکامی‌های خود را به «قضای الهی» یا «عدم اذن امام» نسبت داده و از تلاش برای تغییر اوضاع دست می‌کشند.
- رواج فرقه‌گرایی و خرافات: ترویج روایات ضعیف یا برداشت‌های غیرمنطقی در مورد علائم ظهور، که منجر به اضطراب کاذب یا رفتارهای افراطی می‌شود.
۲. سوء استفاده‌های سیاسی و فرقه‌ای:
برخی گروه‌ها از مفهوم مقدس مهدویت برای کسب قدرت دنیوی، مشروعیت‌بخشی به اقدامات خود یا ایجاد انشقاق استفاده می‌کنند. این امر وجهه اعتقاد مهدوی را مخدوش ساخته و آن را از مسیر اصلی خود که اصلاح جهانی است، منحرف می‌سازد.
۳. ناامیدی ناشی از طولانی شدن غیبت:
با گذشت قرن‌ها از غیبت کبری، برخی افراد که تعریف درستی از حکمت الهی ندارند، ممکن است دچار شک و تردید شوند: «آیا واقعاً ظهور رخ خواهد داد؟» این تردید، اگر با ضعف ایمان همراه شود، به یأس می‌انجامد و انرژی حرکت را از فرد می‌گیرد.
۴. توجیه اقدامات غیرمسئولانه:
برخی افراد، با ادعای منتظر بودن، از زیر بار مسئولیت‌های اخلاقی و اجتماعی شانه خالی می‌کنند، زیرا معتقدند امام که بیاید، همه چیز را درست خواهد کرد. این نادیده گرفتن اصل مسئولیت‌پذیری اجتماعی، مهم‌ترین انحراف در فهم امید مهدوی است.
جمع‌بندی و چشم‌انداز نهایی
امید مهدوی، محور اصلی پایداری، مقاومت و حرکت سازنده در جامعه اسلامی است. این امید نه یک تسکینی برای فرار از واقعیت، بلکه یک نیروی محرک برای تغییر واقعیت بر اساس موازین الهی است. همان‌گونه که حجت‌الاسلام یوسفی راستگو تأکید کردند، جامعه‌ای که به درستی این امید را درک کند، جامعه‌ای مقاوم، فعال، اخلاق‌مدار و مسئولیت‌پذیر خواهد بود؛ جامعه‌ای که منتظر است، اما در تمام لحظات زندگی‌اش در حال کاشتن بذر عدالت و آماده‌سازی زمین برای برداشت نهایی عدالت جهانی است.
همچنین بخوانید:رتبه دوم اولین دوره مسابقات سراسری قرآن «زین‌الاصوات»
