یکی از پرسش‌های بنیادین در فهم دین اسلام، تفاوت میان مسلمان و مؤمن است. بسیاری ممکن است این دو واژه را مترادف بدانند، اما قرآن و احادیث معصومین تفاوت مهمی میان این دو قائل شده‌اند که شناخت آن برای فهم صحیح دین ضروری است.
تعریف ایمان
ایمان در اصطلاح دینی به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود:
اعتقاد قلبی: باور و پذیرش واقعی آموزه‌های دینی در قلب انسان.
اقرار زبانی: اظهار این باورها با زبان و بیان.
عمل به ارکان دین: انجام اعمال و رفتار مطابق با دستورات دینی.
امیرالمؤمنین علیه‌السلام در این باره می‌فرمایند:
«ایمان تصدیق به قلب، اقرار به زبان و عمل به جوارح است.»
این تعریف نشان می‌دهد که ایمان نه تنها شامل اعتقاد درونی، بلکه نیازمند بیان و عمل نیز هست.
تفاوت اسلام و ایمان
یکی از آیاتی که این تفاوت را روشن می‌کند، آیه ۱۴ سوره حجرات است:
«اعراب گفتند: ایمان آورده‌ایم. پیامبر فرمود: شما ایمان نیاورده‌اید، بلکه اسلام آورده‌اید، ولی ایمان هنوز وارد قلب شما نشده است.»
از این آیه می‌توان چنین نتیجه گرفت:
اسلام: جنبه ظاهری و قانونی دین است. هر کسی که شهادتین را بر زبان جاری کند، در زمره مسلمانان قرار می‌گیرد و احکام اسلامی شامل او می‌شود.
ایمان: جنبه واقعی و باطنی دین است و جایگاه آن قلب انسان است. ایمان نیازمند فروتنی، آگاهی و انگیزه‌های معنوی است.
به عبارتی، هر مؤمنی مسلمان است، اما هر مسلمانی مؤمن نیست.
دیدگاه احادیث
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در بیانی کوتاه می‌فرمایند:
«اسلام علانیه و ایمان فی القلب»
(اسلام امر آشکاری است، اما ایمان در قلب جای دارد)
همچنین امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
«با اسلام خون انسان محفوظ می‌شود، امانت ادا می‌شود و ازدواج حلال می‌گردد، اما ثواب بر ایمان است.»
برخی روایات تفاوت ایمان و اسلام را به شکل زیر بیان می‌کنند:
ایمان = اقرار + عمل
اسلام = اقرار بدون عمل
فضیل بن یسار نیز از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند:
«ایمان با اسلام شریک است، اما اسلام با ایمان شریک نیست. ایمان در دل جای می‌گیرد، اما اسلام قوانین ظاهری مانند نکاح، ارث و حفظ خون را اجرا می‌کند.»
نتیجه‌گیری
می‌توان تفاوت میان مسلمان و مؤمن را این‌گونه خلاصه کرد:
مسلمان: کسی که به ظواهر دینی پایبند است و اقرار لفظی دارد.
مؤمن: کسی که علاوه بر مسلمان بودن، ایمان واقعی در قلبش ریشه دارد و اعمالش با آگاهی و انگیزه‌های معنوی همراه است.
بنابراین، ایمان یک امر درونی و حقیقی است که فراتر از تنها اقرار لفظی به دین است، و نمود آن در رفتار و اخلاق انسان دیده می‌شود. شناخت این تفاوت به فهم عمیق‌تر دین و رشد معنوی کمک شایانی می‌کند.
همچنین بخوانید:جایگاه ذکر، دعا و استغفار در زندگی مؤمن
