قوم ترکمن از هنرمندترین و خوش ذوق‌ترین اقوام ایران به شمار می‌روند. صنایع دستی این مردم، برگرفته از تاریخ، فرهنگ و رسوم خاص ترکمن است و هر قطعه، نمایانگر سال‌ها هنر و تمدن این منطقه است. در این مقاله با مهم‌ترین هنرهای دستی ترکمن صحرا آشنا می‌شویم.
گلیم ترکمن: هنر زنان روستایی
در روستاهای ترکمن‌نشین، زنان ترکمن با مهارت و ظرافت بی‌نظیر گلیم می‌بافند. آنها از پشم، ابریشم و پنبه استفاده کرده و با ابزارهایی مانند دار، قیچی و سوزن، گلیم‌هایی با نقوش شطرنجی، حیوانات، گیاهان و خورشید خلق می‌کنند. انواع گلیم شامل گلیمچه و انسی/قاپی گلیم است و محصولاتی چون جل اسب، جوال، خورجین، سجاده، پادری و پاشتری از آن حاصل می‌شود.
پشتی ترکمن: تکیه‌گاه رنگارنگ
پشتی‌های ترکمن، شبیه قالیچه هستند و به آنها قارچین می‌گویند. این پشتی‌ها در اندازه‌های نیم متر، یک متر و یک و نیم متر تولید شده و با مقوا یا کارتن پر می‌شوند. رنگ‌های غالب قزل، طلایی و آق بوده و نقوش گلچه و قره نقش را در خود دارند.
زیورآلات سنتی ترکمن
زیورآلات در بین مردان و زنان ترکمن محبوبیت دارد. مردان برای تزئین لباس و زنان برای زینت موها از آن استفاده می‌کنند. این جواهرات در گذشته از طلا و سنگ‌های قیمتی ساخته می‌شد، اما امروزه غالباً از برنج و ورشو هستند. زیورآلات سنگین با نقوش محلی، نماد غرور و استقلال زنان ترکمن است.
تؤربا یا توبره: کیف سنتی ترکمن
تؤربا شبیه کیف دستی است و می‌تواند از دیواره‌ای آویزان یا با بند از گردن حمل شود. این وسیله سنتی برای حمل وسایل شخصی و لوازم آشپزخانه کاربرد دارد.
سوزن‌دوزی ترکمن: تزئینات ظریف و دقیق
بانوان ترکمن شب‌ها و اوقات فراغت خود را به سوزن‌دوزی اختصاص می‌دهند. این هنر برای تزئین یقه، سرآستین، جلو سینه و قسمت‌های مختلف لباس‌های زنانه و دخترانه به کار می‌رود و جلوه‌ای زیبا و منحصر به فرد به پوشش می‌دهد.
پلاس ترکمن: زیرانداز سنتی
پلاس که در زبان ترکمنی به آن “اوی دیمه” گفته می‌شود، نوعی فرشینه شبیه قالی است و بیشتر به عنوان زیرانداز استفاده می‌شود. این فرش مقاوم در برابر رطوبت بوده و در خانه‌های روستایی کاربرد دارد.
کلاه و لباس محلی ترکمن
کلاه ترکمن بخشی از پوشش مردان و زنان است. مدل زنانه آناق نماد تاهل خانم‌هاست و کلاه مردانه از پشم گوسفند سفید تهیه می‌شود. لباس مردان شامل تن‌پوش، شلوار و کفش است و لباس زنان از ابریشم و با نقوش محلی مزین شده است.
قالی و قالیچه ترکمن
قالی‌بافی هنر زنان ترکمن است و وسیله‌ای برای معیشت آنها نیز محسوب می‌شود. قالی‌های ترکمن دارای گره ترکی باف و گل‌های اصیل هستند و نقوش هندسی و تاریخی آنها روایتگر فرهنگ و وقایع منطقه است.
ابریشم بافی و پارچه‌های دستباف
ابریشم بافی از دوران صفویه رایج است و از پیله‌های ابریشم تهیه می‌شود. پارچه‌های دستباف ترکمن از نوع Keteni بسیار مقاوم هستند و غالباً برای دوخت لباس‌های عروس استفاده می‌شوند.
صنایع چوبی و نمد مالی
صنایع چوبی ترکمن شامل وسایلی مانند اُقارا، قالام، چمچه و چاناق است. نمد، ساده‌ترین نوع فرش سنتی، با دست ساخته می‌شود و در گذشته برای کف‌پوش، رویه زین و آلاچیق کاربرد داشته است.
جدول خلاصه صنایع دستی ترکمن
| صنعت دستی | ویژگی‌ها |
|---|---|
| گلیم | نقوش شطرنجی، حیوانات، گیاهان، کاربرد در سجاده، پادری و خورجین |
| پشتی | کیسه‌ای، نقوش گلچه و قره نقش، پر شده با مقوا یا کارتن |
| زیورآلات | سنگین، نماد غرور و استقلال زنان، از طلا، نقره، برنج و ورشو |
| سوزن دوزی | تزئین یقه، سرآستین و جلو لباس، ظریف و دقیق |
| پلاس | فرشینه مقاوم در برابر رطوبت، زیرانداز سنتی |
| کلاه و لباس | نماد فرهنگ و تاهل، تهیه شده از پشم و ابریشم |
| قالی و قالیچه | گره ترکی باف، نقوش هندسی، روایتگر فرهنگ و وقایع منطقه |
| ابریشم بافی و پارچه دستباف | مقاوم، برای لباس عروس و پوشاک محلی |
| صنایع چوبی و نمد مالی | وسایل خانگی و کف‌پوش سنتی، دست‌ساز و کاربردی |
همچنین بخوانید:
بیوگرافی اشوان | از گیتار تا صحنه‌های پرفروش
۵ میان وعده سالم برای دانش‌آموزان | خوراکی‌های مغذی و انرژی‌بخش
ایده‌های خلاقانه ریسه نور برای اتاق | نورپردازی روشن و دلنشین
