شبیه‌سازی انسان در چارچوب اراده الهی
اگر شبیه‌سازی را در چارچوب قدرت و اراده الهی ببینیم، می‌توان گفت این فناوری نیز در راستای قوانین خداوند است، زیرا هیچ خلقتی بیرون از اراده خداوند اتفاق نمی‌افتد.
اهمیت موضوع شبیه‌سازی
امروزه شبیه‌سازی انسان یکی از مهم‌ترین چالش‌های علمی، اخلاقی و حقوقی بشر محسوب می‌شود.
سؤالی که مطرح می‌شود این است: آیا شبیه‌سازی انسان دخالت در کار خداوند است و آفرینش محسوب می‌شود؟ یا تولد انسان به روش غیرجنسی، همچون اختراع هواپیما یا تولید برق، تنها استفاده از ظرفیت‌های خداوند است؟
یکی از دلایل مخالفت با شبیه‌سازی، دیدگاه مخالفان است که معتقدند این عمل خلقت مستقل از خداست. این مخالفت‌ها در ادیان مختلف وجود دارد. پاپ ژان‌پل دوم درباره کسانی که در پی شبیه‌سازی هستند، می‌گوید:
«آن‌ها گمان می‌کنند پروژه‌شان از پروژه خالق برای بشریت بهتر است؛ یعنی خود را خدا پنداشتن و از حدود انسانی عبور کردن.»
همچنین ویلیام مائستری اشاره کرده که شبیه‌سازی نوعی وسوسه همیشگی انسان برای جایگزینی خود با خداست.
در مذاهب اسلامی نیز فقهای اهل سنت شبیه‌سازی را مصداق خلقت مستقل نمی‌دانند. مطابق بیانیه نهایی مجمع الفقه اسلامی:
«این عملیات و مانند آن، خلق یا جزئی از خلق به شمار نمی‌رود…» (رعد، ۱۶)
تعریف و سازوکار شبیه‌سازی انسان
در تعریف عمومی، شبیه‌سازی انسان فرآیندی است که طی آن، مجموعه ژن‌های انسان توسط متخصصین و فناوری‌های نوین مهندسی و برنامه‌ریزی می‌شوند.
سازوکار علمی شبیه‌سازی:
سلول جنسی (تخمک یا اسپرم)
سلول سوماتیک (بافتی) از بدن فرد
تخلیه هسته سلول و جایگزینی با DNA سلول سوماتیک
فرایند به این شکل است که DNA سلول سوماتیک وارد تخمک فاقد هسته می‌شود و سلول حاصل مراحل تکامل طبیعی را طی می‌کند تا موجودی انسانی تولید شود که از نظر ژنتیکی مشابه فرد اهداکننده DNA است.
شبیه‌سازی در چارچوب آیات قرآن
رئوف کمال، پژوهشگر حوزه تدبر در قرآن، شبیه‌سازی انسان را از منظر آیات و روایات بررسی کرده است و بر اساس آن، دلایل مباح بودن شبیه‌سازی قابل ارائه است:
آفرینش تحت اراده خداوند:
سوره یس، آیه ۸۲: «فرمان او چنین است که چون چیزی را اراده کند، تنها به آن می‌گوید: باش، پس موجود می‌شود.»
این نشان می‌دهد هر نوع خلقت تحت مشیت الهی است و شبیه‌سازی نیز نوعی اذن الهی است.
تنوع روش‌های خلقت:
آدم از خاک (حج، ۵)
خلق حوا از نفس واحد آدم (نساء، ۱)
خلق از نطفه (انسان، ۲)
تولد حضرت عیسی بدون پدر (آل‌عمران، ۵۹)
این تنوع نشان می‌دهد خلقت محدود به یک روش خاص نیست و شبیه‌سازی می‌تواند در چارچوب آن قرار گیرد.
استفاده از قوانین خلقت الهی:
سوره انبیا، آیه ۳۰: «و از آب همه چیز را زنده کردیم.»
شبیه‌سازی نوعی بهره‌گیری از قوانین طبیعت است، نه خلق مستقل از خداوند.
جان بخشیدن به اراده خدا:
سوره سجده، آیه ۹: «سپس او را موزون ساخت و از روح خویش در او دمید.»
اگر انسانی از طریق شبیه‌سازی زنده شود، نشان‌دهنده اراده خداوند برای حیات اوست.
اصل اباحه در فقه اسلامی
در احکام شرعی، هر چیزی ذاتاً مباح است مگر دلیل قطعی بر حرمت آن وجود داشته باشد. بر این اساس:
استعداد خلقت وابسته به اراده خداوند است: هیچ چیزی بدون اراده الهی شکل نمی‌گیرد (سوره فاطر، آیه ۴۳).
قاعده اباحه و اصل عدم تحریم: تنها برخی امور به صراحت ممنوع شده‌اند؛ شبیه‌سازی در قرآن صراحتاً حرام نشده است.
آفرینش در چارچوب قدرت الهی است: حتی با فناوری، خلقت مستقل نیست بلکه استفاده از قوانین خداوند است (تغابن، ۳).
جمع‌بندی
با این دیدگاه، شبیه‌سازی انسان خارج از اراده خداوند نیست. این عمل مقابله با خلقت خداوند به شمار نمی‌رود بلکه استفاده از قوانین خلقت برای ایجاد حیات است. طبق فقه اسلامی، اگر چیزی صریحاً حرام نشده باشد، ذاتاً مباح است؛ بنابراین شبیه‌سازی نه تنها مخالفت با خلقت الهی نیست، بلکه نوعی بهره‌گیری از استعدادهای بشر در چارچوب قوانین خداوند محسوب می‌شود.
