مطالعات تاریخی نشان می‌دهند که علم پزشکی و ترمیم اعضای بدن در دوران صدر اسلام مورد توجه بوده است. یکی از نمونه‌های برجسته، داستان عَرفَجة بن أسعد است که بینی خود را در جنگ کُلاب از دست داد و با استفاده از پروتز فلزی ترمیم شد. روایت تاریخی نشان می‌دهد پیامبر اسلام (ص) به وی توصیه کردند تا پروتز خود را از طلا بسازد. این مقاله با تحلیل منابع تاریخی و بررسی ابعاد پزشکی، شرعی و فرهنگی این روایت، اهمیت توجه به سلامت و زیبایی جسمانی در صدر اسلام و نقش پیامبر در هدایت صحیح آن را نشان می‌دهد.
مقدمه
نگرش رایج به شخصیت پیامبر اسلام (ص) اغلب محدود به ابعاد معنوی و اخلاقی است، اما متون تاریخی نشان می‌دهند که ایشان به مسائل دنیوی، از جمله پزشکی و زیبایی، نیز توجه داشته‌اند. در این مقاله، با استفاده از منابع تاریخی معتبر از جمله کتاب الطبقات الکبری ابن سعد (متوفای ۲۳۰ ق.)، نمونه‌ای از آموزش و توصیه پیامبر در زمینه ترمیم عضو و پروتز بینی بررسی می‌شود.
گزارش تاریخی
طبق روایت ابن سعد، عَرفَجة بن أسعد از قبیله بنی تمیم، در جنگ کُلاب بینی خود را از دست داد. ابتدا او برای ترمیم بینی خود از نقره استفاده کرد، اما بوی نامطبوع ایجاد شد. پس از اطلاع پیامبر اسلام (ص)، ایشان دستور دادند تا بینی خود را از طلا بسازد. این اقدام نه تنها سلامت فرد را تضمین می‌کرد، بلکه به دلیل خواص شیمیایی طلا، از واکنش با مخاط بینی جلوگیری می‌کرد.
روایت‌های دیگر برخی منابع مانند «تاریخ الاسلام» تفاوت‌هایی در نام شخص و محل جنگ دارند، اما اصل موضوع در اکثر منابع معتبر تاریخی نقل شده است.
تحلیل پزشکی و علمی
استفاده از پروتز بینی نشان‌دهنده درک پزشکی و فیزیولوژیکی حتی در صدر اسلام بوده است.
انتخاب فلز طلا به جای نقره، به دلیل مقاومت شیمیایی آن و جلوگیری از واکنش با مخاط بینی، نشان‌دهنده دانش تجربی در زمینه مواد و بهداشت بوده است.
این ماجرا نمونه‌ای از جراحی ترمیمی و زیبایی اولیه محسوب می‌شود و نشان می‌دهد که علوم مهندسی و ریخته‌گری فلزات در آن زمان کاربرد عملی داشته‌اند.
ابعاد شرعی و اخلاقی
استفاده از طلا برای مردان در اسلام ممنوع است، اما روایت نشان می‌دهد که در شرایط درمانی و ترمیمی، استفاده از آن مجاز و مورد تأیید پیامبر بوده است.
این موضوع نشان می‌دهد که شریعت اسلامی توان تطبیق با ضرورت‌های پزشکی و رفاه جسمی انسان‌ها را دارد.
جنبه‌های فرهنگی و زیبایی‌شناسی
روایت مذکور نشان می‌دهد که عرب‌ها و مسلمانان صدر اسلام به ظاهر و زیبایی فردی اهمیت می‌دادند.
استفاده از پروتز فلزی برای اصلاح ظاهر، بیانگر بهره‌گیری از فن‌آوری و مهارت‌های زمان در جهت زیبایی و ترمیم عضو است.
مباحث و ابهامات
نحوه نصب پروتز فلزی در بینی گزارش نشده است و مشخص نیست که با چسب، نخ یا سازه مکانیکی انجام می‌شده است.
تفاوت جزئی بین منابع تاریخی ممکن است ناشی از سهو نویسنده یا وجود رویدادهای مشابه باشد.
نتیجه‌گیری
این روایت تاریخی نشان می‌دهد که:
پیامبر اسلام (ص) نه تنها به ابعاد معنوی و اخلاقی زندگی انسان‌ها توجه داشتند، بلکه به سلامت، بهداشت و زیبایی جسمانی نیز اهمیت می‌دادند.
استفاده از پروتز و آموزش روش صحیح آن نمونه‌ای کهن از جراحی ترمیمی و زیبایی در صدر اسلام است.
کاربرد مواد مناسب و توجه به جنبه‌های علمی در ساخت پروتز، بیانگر دانش عملی و تجربی آن دوره است.
شریعت اسلامی توان تطبیق با ضرورت‌های پزشکی و زیبایی را داراست و استفاده از فلز طلا در شرایط خاص، مورد تأیید قرار گرفته است.
همچنین بخوانید:اخلاق نیک، کلید پاکی از گناه: نگاهی به روایت امام صادق علیه‌السلام
