زندگی انسان همواره عرصه‌ی آزمون است. قرآن کریم به صراحت می‌فرماید:
«وَلَنَبْلُوَنَّكُم بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ» (بقره: ۱۵۵).
این آیه نشان می‌دهد که همه‌ی انسان‌ها، مؤمن و غیر مؤمن، در مسیر زندگی با دشواری‌ها روبه‌رو خواهند شد. آنچه انسان را سربلند می‌سازد، صبر و استقامت در برابر این امتحانات است.
مرحوم آیت‌الله خوشوقت رحمه‌الله در یکی از جلسات اخلاق خود، ابعاد گوناگون امتحانات الهی و نقش محوری صبر را تبیین کرده‌اند.
جایگاه صبر در ایمان
امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده‌اند:
«الصبر من الإيمان كالرأس من الجسد» – صبر نسبت به ایمان همانند سر نسبت به بدن است.
این بیان نشان می‌دهد که بدون صبر، ایمان بی‌جان و بی‌اثر است. انسانی که در وجودش صفت صبر نباشد، نه تنها محبوب خدا نخواهد بود، بلکه در برابر مشکلات به گناه و نافرمانی کشیده می‌شود.
شیوه‌های امتحان الهی
آیت‌الله خوشوقت با اشاره به آیات قرآن، شیوه‌های اصلی آزمون الهی را چنین برشمردند:
امتحان با ترس (خوف)
در جنگ‌ها و تهدیدهای اجتماعی، ترس یکی از بزرگ‌ترین آزمون‌هاست. انسان مؤمن باید وظیفه‌ی خود را انجام دهد، اما دچار بی‌صبری و اعتراض نشود.امتحان با گرسنگی و قحطی (جوع)
فقر و مشکلات اقتصادی زمینه لغزش بسیاری از انسان‌هاست. اگر فرد در تنگدستی به سراغ کار حرام رفت، نشان داده که ایمانش وابسته به رفاه بوده است.امتحان با کمبود مال و جان (نقص اموال و انفس)
از دست دادن عزیزان یا اموال، میدان بزرگی برای آزمایش ایمان است. مؤمن واقعی در این شرایط می‌گوید: «إنا لله و إنا إلیه راجعون».امتحان با از بین رفتن ثمرات
نابودی محصولات کشاورزی، خسارت‌های طبیعی یا شکست‌های اقتصادی، همه آزمونی برای آشکار شدن میزان توکل انسان بر خداست.
صبر؛ شرط استقامت در ایمان
صبر تنها راه عبور از این امتحانات است. اگر انسان در سختی‌ها شکیبایی نداشته باشد، عملاً ایمان او به نفع و ضرر شخصی گره خورده و این همان چیزی است که قرآن از آن به «یعبد الله علی حرف» یاد کرده است.
مؤمن کسی است که خدا را در همه شرایط حاضر بداند: در فقر و ثروت، سلامتی و بیماری، شادی و غم. ایمان یک‌سویه و مقطعی، ایمان حقیقی نیست.
نتیجه صبر
خداوند در قرآن وعده داده است که صابران در لحظه مرگ با بشارت فرشتگان روبه‌رو می‌شوند:
«إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ…» (فصلت: ۳۰).
این مقام والا تنها با صبر و استقامت به دست می‌آید.
جمع‌بندی
امتحانات الهی برای همه انسان‌ها حتمی است و راهی برای گریز از آن وجود ندارد. آنچه سرنوشت انسان را رقم می‌زند، نوع برخورد او با این آزمون‌هاست. صبر، کلید اصلی موفقیت در امتحانات الهی است و بدون آن، ایمان انسان سست و بی‌ثمر خواهد شد.
انسان باید همواره مراقب باشد که در سختی‌ها زبان به شکایت و اعتراض نگشاید و در رفاه، خدا را فراموش نکند. تنها با این روحیه است که می‌تواند از امتحانات الهی سربلند بیرون آید و به مقام رضا و محبوبیت نزد پروردگار برسد.
همچنین بخوانید:چرا همه سخنان حکیمانه در قرآن نیامده است؟
