هشدار : اطلاعات این صفحه جهت آگاهی عمومی ارایه شده و عنوان مشاوره پزشکی تخصصی نیست. قبل از هرگونه استفاده درمانی خصوصاً برای نوزادان، بیماران خاص یا زنان باردار، با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت نمایید.
ترنجبین چیست؟ منشا و ترکیب
ترنجبین صمغی است که از شاخه‌ها و برگ‌های گیاهان خاردار (مانند شترخاریا) ترشح می‌شود. این ماده در مناطق مختلفی مانند خراسان، گرجستان و نواحی اطراف همدان یافت می‌شود. پس از جمع‌آوری، صمغ را شسته و در آب می‌جوشانند تا ناخالصی‌ها جدا شده و بلورهای ترنجبین به‌دست آید.
ترکیبات شیمیایی مهم
- قندها: گلوکز، فروکتوز، ساکاروز و تری‌ساکاریدها
- تانن‌ها (پلی‌فنول‌ها)
- آنتوسیانین‌ها (رنگدانه‌های گیاهی)
- ماده فعالی مثل سانتونین (در برخی گونه‌ها)
طرز تهیه آب ترنجبین (شربت ساده)
روش ساده و متداول برای تهیه آب ترنجبین:
- ۱۲ تا ۳۵ گرم ترنجبین را در یک پیمانه (حدود ۲۰۰–۲۵۰ میلی‌لیتر) آب جوش حل کنید.
- محلول را صاف کنید تا ناخالصی‌ها جدا شوند.
- آب ترنجبین را می‌توانید ناشتا یا طبق دستور طبی مورد استفاده قرار دهید.
تذکر: دوز و غلظت مصرف در سنین مختلف و شرایط پزشکی باید توسط پزشک یا متخصص طب سنتی تعیین شود.
خواص و مزایای ترنجبین
۱. ملین طبیعی و درمان یبوست
ترنجبین یک ملین ملایم است؛ با نرم‌کردن محتویات روده، عبور مدفوع را آسان‌تر می‌کند. در طب سنتی برای رفع یبوست از آن استفاده می‌شود.
۲. درمان و کاهش زردی نوزادان
ترنجبین به عنوان یک مسهل لطیف در برخی منابع سنتی برای پاکسازی دستگاه گوارش نوزادان و کاهش زردی کاربرد دارد. دوز مصرفی مخصوص نوزادان در بخش بعدی آمده است.
۳. ضد انگل (آنتی‌پارازیتی)
وجود مواد فعالی مثل سانتونین در برخی گونه‌ها باعث می‌شود ترنجبین در از بین بردن انگل‌های روده‌ای مؤثر باشد.
۴. خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی
تانن‌ها و آنتوسیانین‌ها در ترنجبین دارای اثرات آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی هستند که می‌توانند به محافظت سلول‌ها کمک کنند.
۵. فواید پوستی و برای مو
- ترنجبین همراه با خاکشیر برای کاهش لک‌های پوست و شفاف‌سازی پوست به کار می‌رود.
- شربت خاکشیر و ترنجبین در منابع سنتی برای کاهش شوره و خارش سر توصیه شده است.
۶. کمک به سیستم ادراری و کلیه
برخی از ترکیبات ترنجبین در طب سنتی برای تسهیل دفع و بهبود عملکرد کلیه و درمان برخی مشکلات ادراری استفاده می‌شوند.
۷. تسکین سرفه و درد قفسه سینه
ترنجبین در بعضی از نسخه‌های سنتی برای نرم کردن سینه و کاهش سرفه به کار می‌رود.
ترکیبات تغذیه‌ای (چکیده برای هر ۱۰۰ گرم — تقریبی)
| ماده | مقدار تقریبی |
|---|---|
| قندها (گلوکز، فروکتوز، ساکاروز) | قابل توجه (صمغی) |
| تانن‌ها و پلی‌فنول‌ها | مقادیر متغیر |
| آنتوسیانین | مقادیر کم تا متوسط |
ترنجبین و نوزادان — دوز مصرفی و طرز تهیه
در طب سنتی برای درمان زردی نوزاد معمولاً از دوزهای بسیار کم و تحت نظر متخصص استفاده می‌شده است. نسخه‌ای که در منابع سنتی ذکر شده به صورت نمونه:
نسخه پیشنهادی (نمونه، نه تجویز پزشکی): یک قاشق مرباخوری ترنجبین را در یک چهارم استکان (حدود ۵۰–۶۰ میلی‌لیتر) آب جوش حل کرده، صاف کنید و پس از خنک شدن به نوزاد بدهید. مصرف باید به‌گونه‌ای باشد که اسهال ملایم رخ دهد تا مقصود پاکسازی روده حاصل شود. اگر نتیجه مطلوب حاصل نشد، ممکن است دو ساعت بعد یک نوبت تکرار شود. معمولاً ۳ تا ۷ روز طول درمان ذکر شده است.
هشدار مهم: مصرف هرگونه داروی گیاهی برای نوزاد باید زیر نظر پزشک اطفال یا متخصص طب سنتی مجرب انجام شود. خوددرمانی برای نوزادان می‌تواند خطرناک باشد.
مضرات، عوارض جانبی و موارد احتیاطی
- ترنجبین برای افراد گرم‌مزاج و کسانی که طحال حساس دارند ممکن است نامناسب باشد.
- افراد مبتلا به اسهال خونی، حصبه، بواسیر خونریزی‌دهنده یا خون ادراری باید از مصرف ترنجبین اجتناب کنند.
- مصرف زیاد ترنجبین ممکن است باعث اسهال شدید یا دیگر ناراحتی‌های گوارشی شود.
- در صورت بارداری یا شیردهی، پیش از مصرف با پزشک مشورت کنید.
- در صورت استفاده همزمان با داروهای خاص یا بیماری‌های مزمن، پیش از مصرف با پزشک مشورت نمایید.
نکات عملی و ترکیبات پیشنهادی
- برای شفافیت پوست: ترکیب ترنجبین (بعد از خیساندن و صاف‌شدن) با خاکشیر — طبق نسخه‌های سنتی — به عنوان یک معجون مفید ذکر شده است.
- برای دفع اخلاط گرم: مصرف ترنجبین همراه با ماءالشعیر یا آب پنیر در منابع سنتی آمده است.
- برای کمک به ادرارآوری: برخی منابع مصرف ترنجبین با کره را نام برده‌اند، اما این موارد به شرایط جسمی فرد بستگی دارد.
آیا ترنجبین برای من مناسب است؟ (پرسش‌ها و پاسخ‌های کوتاه)
- آیا ترنجبین برای پوست مفید است؟
- منابع سنتی توضیح می‌دهند که بله — مصرف متعارف ترنجبین همراه با خاکشیر می‌تواند به بهبود برخی مشکلات پوستی کمک کند. با این حال، برای اختلالات پوستی مزمن با پزشک پوست مشورت کنید.
- آیا می‌توانم ترنجبین را هر روز مصرف کنم؟
- مصرف مداوم باید با احتیاط و در دوز مناسب باشد؛ بهتر است پیش از مصرف روزانه با متخصص مشورت شود.
- آیا ترنجبین جایگزین داروهای شیمیایی می‌شود؟
- خیر. ترنجبین می‌تواند در برخی موارد تکمیل‌کننده درمان‌های طبی باشد اما جایگزین داروهای تجویز شده توسط پزشک نیست.
منابع و توصیه‌ها
این مطلب خلاصه‌ای از منابع طب سنتی و مقالات مربوطه است. اطلاعات ارائه‌شده جنبه آموزشی دارد و جایگزین مشورت و تشخیص پزشک نیست.
