اخلاق در نگاه اسلام جایگاهی بی‌بدیل دارد؛ تا جایی که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فلسفه بعثت خویش را «تکمیل مکارم اخلاق» معرفی کرده‌اند. یکی از حکایات آموزنده در این زمینه، روایت امام صادق علیه‌السلام است که استاد حسین انصاریان در کتاب زیبایی‌های اخلاق نقل کرده‌اند. این ماجرا نشان می‌دهد که حتی در لحظه‌ای چون تشییع و دفن یک شخصیت برجسته، پیامبر خدا درس‌های عمیق اخلاقی و تربیتی برای امت خویش بیان کرده‌اند.
ماجرای تشییع
پس از وفات سعد بن معاذ، پیامبر با اصحاب برای تجهیز او حرکت کردند. حضرت شخصاً در مراحل غسل، حنوط و کفن حاضر بودند و در تشییع با پای برهنه و بدون عبا شرکت کردند. در هنگام حمل جنازه، گاهی جانب راست و گاهی جانب چپ را بر دوش گرفتند. هنگام دفن نیز پیامبر وارد قبر شدند و خود با دقت تمام لحد را چیدند و روزنه‌ها را با سنگ و خاک بستند.
وقتی از حضرت پرسیدند چرا با چنین دقتی کار را انجام دادید، فرمودند: «می‌دانم بدن به زودی می‌پوسد، ولی خداوند بنده‌ای را دوست دارد که هرگاه کاری می‌کند، آن را محکم و استوار انجام دهد.»
قضاوت عجولانه ممنوع
در همان حال مادر سعد با صدای بلند گفت: «ای سعد! بهشت بر تو گوارا باد.» پیامبر فوراً او را از چنین داوری برحذر داشتند و فرمودند: «این‌گونه با قاطعیت درباره جایگاه فرزندت سخن مگو، زیرا فشار سختی بر او وارد شد.» این تذکر پیامبر درسی بزرگ است: سرنوشت نهایی انسان‌ها در دست خداوند است و ما حق نداریم با اطمینان مطلق در مورد عاقبت افراد سخن بگوییم.
راز فشار قبر سعد
وقتی از علت فشار قبر پرسیدند، پیامبر با صراحت فرمودند: «زیرا او با خانواده‌اش بداخلاق بود.» این جمله پرده از حقیقتی مهم برمی‌دارد: هیچ‌کس—even اگر در میدان‌های اجتماعی و دینی خدمات بزرگی داشته باشد—نمی‌تواند از پیامدهای بداخلاقی در زندگی شخصی در امان باشد. خوش‌رفتاری با خانواده و اطرافیان معیار بسیار مهمی در سنجش شخصیت انسان است.
مکارم اخلاق؛ سرمایه‌ای برتر از عبادت
در پایان پیامبر حقیقتی ژرف را بیان فرمودند: «اگر کسی ایمانی متوسط و اعمالی اندک داشته باشد، اما سرشار از اخلاق نیکو باشد، در دنیا کمتر دچار سختی می‌شود و در آخرت مشمول رحمت بی‌پایان خداوند خواهد شد.»
این سخن نشان می‌دهد که اخلاق نیک نه تنها مایه آرامش در زندگی دنیاست، بلکه کلید سعادت ابدی در آخرت نیز هست. عبادات و ایمان بی‌تردید ارزشمندند، اما اگر با اخلاق خوش و سلوک انسانی همراه نباشند، نمی‌توانند انسان را به تمام مراتب کمال برسانند.
نتیجه‌گیری
حکایت تشییع سعد بن معاذ درسی بزرگ برای همه ماست. از یک سو نشان می‌دهد که پیامبر خدا حتی در امور به ظاهر ساده، نهایت دقت و محکم‌کاری را به کار می‌بردند. از سوی دیگر، هشدار می‌دهد که اخلاق خوش در خانواده و جامعه از بنیادی‌ترین معیارهای سعادت انسان است.
بنابراین اگر می‌خواهیم در دنیا زندگی‌ای آرام و در آخرت جایگاهی بلند داشته باشیم، باید بیش از هر چیز بر تربیت اخلاقی، خوش‌رفتاری و رعایت مکارم اخلاق اهتمام ورزیم؛ همان چیزی که پیامبر به عنوان هدف بعثت خود معرفی کردند.
همچنین بخوانید:امام جعفر صادق علیه‌السلام؛ بنیان‌گذار مکتب جعفری
