عضویت ایران در شانگهای و بریکس؛ سپری در برابر تحریم‌ها یا فرصت از دست رفته؟
با نزدیک شدن به احتمال فعال شدن مکانیزم ماشه در شورای امنیت و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، پرسش مهمی پیش روی ایران قرار دارد:
آیا عضویت در دو نهاد مهم بین‌المللی یعنی سازمان همکاری شانگهای (SCO) و گروه بریکس (BRICS) می‌تواند از ایران در برابر فشارها محافظت کند یا خیر؟
مکانیزم ماشه و بازگشت تحریم‌ها
بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، در صورت نقض تعهدات برجام، اعضای باقی‌مانده می‌توانند تحریم‌های گذشته علیه ایران را بازگردانند. این تحریم‌ها در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ اقتصاد ایران را وارد رکود تورمی کردند و حالا بار دیگر احتمال فعال‌سازی آن‌ها مطرح است.
ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده با عضویت در شانگهای (۱۴۰۰) و پیوستن به بریکس (۱۴۰۲) موقعیت بین‌المللی خود را تقویت کند. اما پرسش اینجاست که آیا این پیمان‌ها می‌توانند مانع اثرگذاری تحریم‌ها شوند یا خیر؟
📍 مخاطرات اسنپ‌بک برای ایران در سازمان همکاری شانگهای
سازمان همکاری شانگهای منشوری رسمی دارد که بر اصولی چون احترام به حاکمیت ملی و عدم مداخله تأکید می‌کند. با این حال، فعال شدن مکانیزم ماشه می‌تواند جایگاه ایران در این سازمان را به چالش بکشد.
۱. فشار اقتصادی و کاهش همکاری‌های تجاری
بازگشت تحریم‌ها می‌تواند صادرات نفت ایران را به‌شدت کاهش دهد و مشارکت ایران در پروژه‌های مهم شانگهای، از جمله کریدورهای ترانزیتی، را محدود کند.
۲. فشار سیاسی و احتمال انزوای دیپلماتیک
برخی اعضای شانگهای مانند هند و قزاقستان روابط نزدیکی با غرب دارند و ممکن است در برابر تحریم‌ها همراهی کنند. این موضوع می‌تواند نقش ایران در تصمیم‌گیری‌های سازمان را کم‌رنگ کند.
۳. تهدید خروج از NPT و اثر آن بر شانگهای
ایران احتمال خروج از پیمان NPT را مطرح کرده است. چنین اقدامی می‌تواند حمایت برخی اعضای شانگهای را متزلزل کرده و جایگاه ایران در همکاری‌های امنیتی سازمان را تضعیف کند.
📍 مخاطرات اسنپ‌بک برای ایران در بریکس
بریکس ساختاری غیررسمی‌تر از شانگهای دارد و تصمیم‌ها بر اساس اجماع گرفته می‌شود. این ویژگی هم فرصت است و هم تهدید برای ایران.
۱. محدودیت‌های مالی و بانکی
بازگشت تحریم‌ها می‌تواند دسترسی ایران به شبکه مالی جهانی (مانند سوئیفت) را قطع کرده و مانع استفاده از ظرفیت‌های بانک توسعه بریکس (NDB) شود.
۲. کاهش تجارت و سرمایه‌گذاری
اعضایی مانند هند یا برزیل ممکن است تحت فشار غرب، روابط اقتصادی خود با ایران را کاهش دهند. این امر مشارکت ایران در پروژه‌های اقتصادی بریکس را محدود می‌کند.
۳. اختلاف در اجماع سیاسی
حمایت چین و روسیه از ایران محتمل است، اما برزیل و آفریقای جنوبی ممکن است رویکردی محتاطانه داشته باشند. این اختلافات می‌تواند ایران را به حاشیه تصمیم‌گیری‌های بریکس براند.
📊 مقایسه شانگهای و بریکس برای ایران
شانگهای: منشور رسمی و تعهدات حقوقی روشن دارد. ایران می‌تواند روی حمایت حقوقی چین و روسیه حساب کند.
بریکس: ساختاری غیررسمی و وابسته به اجماع دارد. جایگاه ایران در آن به حمایت سیاسی اعضا وابسته است.
در هر دو سازمان، تحریم‌های احتمالی فشار اقتصادی و سیاسی شدیدی بر ایران وارد خواهند کرد. شانگهای بیشتر بر همکاری‌های امنیتی و ترانزیتی متمرکز است، در حالی که بریکس بر اقتصاد و مالیه جهانی تأکید دارد.
نتیجه‌گیری
فعال شدن مکانیزم ماشه می‌تواند موقعیت ایران را در هر دو سازمان با چالش مواجه کند. برای مقابله با این تهدیدات، ایران باید:
دیپلماسی فعال‌تر را در پیش بگیرد.
اقتصاد مقاومتی را تقویت کند.
از ظرفیت‌های حقوقی و سیاسی شانگهای و بریکس بیشترین استفاده را داشته باشد.
به این ترتیب، عضویت در شانگهای و بریکس می‌تواند سپری نسبی در برابر تحریم‌ها باشد، اما تنها در صورتی که ایران همزمان اقتصاد داخلی و روابط دیپلماتیک خود را تقویت کند.
