در درهم آباد میخوانید ، این مقاله به بررسی جایگاه زن در دوران پیش از ظهور اسلام (عصر جاهلیت) می‌پردازد و تحلیل می‌کند که چگونه شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عربستان، وضعیت زنان را شکل داده است. از یک سو، نشانه‌هایی از استقلال، آزادی نسبی و مشارکت اجتماعی زنان وجود داشته و از سوی دیگر، جامعه پدرسالار و نظام‌های ازدواجی مردسالار محدودیت‌هایی برای زنان ایجاد کرده است. این مقاله همچنین تأثیر میراث تاریخی و اسطوره‌ای بر نگرش‌های معاصر نسبت به زن را مورد بحث قرار می‌دهد.
مقدمه
در جامعه پدرسالار یا نیمه‌پدرسالار عرب جاهلی، مردان عمدتاً با شهوت‌رانی و هم‌خوابگی با زنان مانوس بودند تا عشق و دوستی بر پایه برابری و اعتماد متقابل. ازدواج اغلب اقدامی برای تکثیر نسل محسوب می‌شد. با این حال، برخی پژوهشگران، از جمله جرجی زیدان و فاطمه مرنیسی، معتقدند که زنان در این دوره از آزادی و استقلال قابل توجهی برخوردار بوده‌اند. این مقاله با بررسی منابع تاریخی و پژوهش‌های معاصر، جایگاه زن در جاهلیت را از دو منظر متضاد تحلیل می‌کند.
۱. جایگاه زن در دوران جاهلیت: دیدگاه‌های متضاد
دیدگاه‌ها درباره جایگاه زن در جاهلیت دو جریان اصلی دارند:
دیدگاه مثبت: زن جاهلی دارای مقام ممتاز و استقلال نسبی بود. زنان می‌توانستند با مردان به گفت‌وگو بپردازند، در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی مشارکت داشته باشند و حتی حق بازگرداندن ازدواج خود را دارا بودند.
دیدگاه محدودکننده: زنان عمدتاً تحت سلطه مردان بودند و ازدواج به‌عنوان ابزاری برای تولید نسل و حفظ نظام پدرسالارانه انجام می‌شد.
این تضاد نشان می‌دهد که وضعیت زنان در جاهلیت پیچیده و متنوع بوده و نمی‌توان یک تصویر یکنواخت از آن ارائه کرد.
۲. جنبه‌های استقلال و آزادی زنان
تحقیقات نشان می‌دهد که زنان در برخی مناطق عربستان پیش از اسلام:
با مردان به گفت‌وگو و مراوده اجتماعی می‌پرداختند و این رفتار ناپسند تلقی نمی‌شد.
حق اظهار تمایل یا عدم تمایل به هم‌بستر شدن با شوهر خود را داشتند، از جمله با آویختن پرده‌ای در خیمه برای گسستن پیوند زناشویی.
در زندگی روزمره، خصوصاً در جوامع بادیه‌ای، شریک رنج و راحت مردان بودند و نقش فعال در خانواده داشتند.
این شواهد نشان می‌دهد که زنان پیش از اسلام از استقلال نسبی و مشارکت اجتماعی قابل توجهی برخوردار بودند.
۳. تأثیر تحولات اقتصادی و اجتماعی
با گسترش فتوحات عرب و افزایش ثروت و تعداد کنیزان:
فساد و هرزگی افزایش یافت.
موقعیت زنان در خانواده و جامعه کاهش یافت.
استقلال و حقوق زنان رو به کاستی نهاد.
این نکات بیانگر آن است که جایگاه زنان نه تنها به فرهنگ و سنت بلکه به شرایط اقتصادی و اجتماعی نیز وابسته بوده است.
۴. نکاح‌ها و نظام‌های جنسی متنوع
در دوران جاهلیت انواع نظام‌های نکاح وجود داشت:
برخی نظام‌ها ضدپدرسالاری و غیرمرسوم بودند، مانند نکاح‌هایی که فرزند به پدر تعلق نمی‌گرفت.
آمیزش جنسی مهارنشده و آزادی‌های جنسی محدود، به‌ویژه در برخی مناطق و جوامع، وجود داشت.
فاطمه مرنیسی این هرج‌ومرج جنسی را نشانه آزادی و استقلال زنان در آن دوران می‌داند.
این تنوع نشان‌دهنده پیچیدگی و گوناگونی ساختارهای اجتماعی و جنسی در دوران جاهلیت است.
۵. تداوم میراث فرهنگی و اسطوره‌ای در جهان مدرن
با وجود تغییرات قانونی و اجتماعی، ردپای نگرش‌های پدرسالارانه در جهان معاصر همچنان قابل مشاهده است:
زن یا به‌عنوان مادر و الهه باروری، یا به‌عنوان گناهکار و منبع شر تصویر شده است.
رهایی واقعی زنان زمانی ممکن است که به‌عنوان انسان و سوژه‌ای مستقل و برابر شناخته شوند، نه صرفاً بر اساس تصاویر اسطوره‌ای.
نتیجه‌گیری
جایگاه زنان در دوران جاهلیت عربستان میان استقلال نسبی و محدودیت‌های پدرسالارانه قرار داشت. تغییرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در طول زمان، وضعیت زنان را متحول کرد و میراث تاریخی و اسطوره‌ای هنوز بر نگرش‌ها و ساختارهای ذهنی تأثیر می‌گذارد. بازشناسی زن به‌عنوان انسان مستقل و نقد اسطوره‌های جنسیتی، گام اساسی در مسیر برابری جنسیتی است.
همچنین بخوانید:حسد: آفتی مخرب برای دنیا و آخرت
