در درهم آباد میخوانید ، درک صحیح از برنامه فرهنگی اهل‌بیت (ع) فراتر از آن است که دینداری را تنها به آموزش احکام ظاهری و رفتارهای قالبی فروبکاهیم. ائمه اطهار (ع) به‌ویژه امام رضا (ع)، دین را به مثابه یک منظومه عقلانی و تربیتی تبیین کردند؛ منظومه‌ای که انسان را به سوی رشد، تعقل و مسئولیت‌پذیری اجتماعی سوق می‌دهد.
عقل؛ معیار ایمان و دینداری
امام رضا (ع) در حدیثی می‌فرمایند:
«صَدیقُ کُلِّ امرِئٍ عقلُهُ و عدوُّهُ جَهلُهُ».
دوستی و دشمنی حقیقی انسان نه با افراد بیرونی بلکه با عقل و جهل درونی اوست. در روایت دیگری از کافی آمده است: «به دینداران بی‌عقل اعتنایی نمی‌شود». مقصود، فقدان قدرت تحلیل و تدبیر اجتماعی ـ دینی است، نه نداشتن هوش طبیعی.
ولایت بدون عقل، ناکافی است
در گفت‌وگویی با امام رضا (ع)، مطرح شد که برخی از شیعیان ولایت را پذیرفته‌اند اما فاقد عقل کامل‌اند. حضرت فرمودند: پذیرش ولایت شرط لازم است، اما کافی نیست؛ بدون خردورزی، ولایت نیز انسان را به کمال نمی‌رساند.
عقل؛ محبوب‌ترین مخلوق الهی
در حدیثی دیگر، امام رضا (ع) نقل می‌کنند که خداوند پس از آفرینش عقل فرمود: «ما چیزی برتر از تو نیافریدم؛ به واسطه تو می‌دهم و به واسطه تو می‌گیرم». این بیان نشان می‌دهد که مدار همه مسئولیت‌های دینی و اجتماعی بر عقل استوار است.
عقل جمعی و مشورت
امام رضا (ع) درباره پدر بزرگوارشان، امام کاظم (ع)، فرمودند: «عقل او با هیچ عقلی قابل مقایسه نبود»، اما با این حال با غلامان خویش مشورت می‌کرد. از نگاه اهل‌بیت (ع)، کمال عقل در بهره‌مندی از اندیشه دیگران است. این رویکرد، نقطه مقابل خودرأیی و جمود فکری است.
حجت الهی امروز: عقل
ابن‌سکّیت از امام رضا (ع) پرسید: «حجت خدا بر مردم در این زمان چیست؟» حضرت پاسخ دادند: «عقل». معنای این سخن، اهمیت عقلانیت در عصر غیبت است. زمانی که دسترسی مستقیم به امام معصوم (ع) میسور نیست، عقل چراغ هدایت و ابزار تشخیص حق از باطل است.
نتیجه‌گیری
از منظر امام رضا (ع)، دینداری اصیل نه در ظواهر و مناسک صرف، بلکه در خردورزی، تدبیر و مشورت است. اگر جامعه شیعی امروز به عقلانیت رضوی بازگردد، در فهم دین، در تحلیل مسائل سیاسی و در سبک زندگی، از آفات جمود و سطحی‌نگری رهایی خواهد یافت.
در ایام شهادت امام رضا (ع)، شایسته است که مراسم و یادبودها، صرفاً به عواطف و سوگواری‌های ظاهری محدود نشود؛ بلکه حامل پیام‌های عمیق و راهگشای ایشان برای زندگی امروز باشد.
همچنین بخوانید:مکالمه بنده و پروردگار در سوره حمد: نگاهی به تفسیر علامه طباطبایی
