در درهم آباد میخوانید ، اربعین به عنوان مناسکی دینی–سیاسی، نقشی بنیادین در بازتولید هویت شیعی دارد. پیاده‌روی میلیونی اربعین طی سال‌های اخیر، نه تنها در عراق بلکه در سطح جهان اسلام، به رخدادی فراملی و فرامذهبی تبدیل شده است. در این میان، حضور زنان –به ویژه زنان ایرانی– بُعدی تازه به این آیین بخشیده است. کتاب «جای پای زینب» تلاش دارد تجربه زیسته زنان ایرانی در این آیین را در بستر پدیدارشناسی توصیف کند و ابعاد معنوی، اجتماعی و سیاسی آن را آشکار سازد.
روش‌شناسی
مبنای نظری این پژوهش، گزارش کتاب «جای پای زینب» است که با رویکرد پدیدارشناسی به تجربه‌های زیسته زنان ایرانی در پیاده‌روی اربعین پرداخته است. در این مقاله، با تحلیل محتوای کتاب و قرار دادن آن در چارچوب نظری مطالعات آیین، جامعه‌شناسی دین و مطالعات زنان، به بازخوانی ابعاد این تجربه پرداخته می‌شود.
یافته‌ها
۱. جدایی از زندگی عادی
زنان در پیاده‌روی اربعین برای چند روز از مسئولیت‌های روزمره خود جدا می‌شوند. این فاصله‌گیری نوعی رهایی از روزمرگی است که تجربه‌ای تازه از زیست دینی و اجتماعی فراهم می‌آورد.
۲. تجربه فراملیتی و امت واحده
این آیین با گردهم آوردن میلیون‌ها زائر از ملیت‌ها و قومیت‌های مختلف، امکان مشارکت در امت واحده شیعی را برای زنان ایرانی فراهم می‌سازد. این تجربه، فراتر از هویت ملی و قومی، به آنان حس تعلق به یک اجتماع دینی جهانی می‌دهد.
۳. تجربه زنانه و تمایزها
زنان ایرانی در عین اشتراک با زنان سایر کشورها، تجربه‌هایی متمایز نیز دارند. احساس امنیت در کشوری دیگر، مشارکت فعال در خدمات‌رسانی و معنابخشی خاص به آیین‌ها از جمله ابعاد این تجربه است. همچنین، تجربه زنان با تجربه مردان متفاوت است و لایه‌های خاص هویتی–اجتماعی دارد.
۴. پیاده‌روی اربعین به مثابه پدیده اجتماعی پیچیده
پیچیدگی این آیین ناشی از عوامل متعددی است:
گستردگی و بازنمایی رسانه‌ای
وقوع در عراق با حافظه تاریخی پرتناقض
تنش‌های سیاسی و امنیتی در خاورمیانه
درهم‌تنیدگی امر دینی با امر اجتماعی و سیاسی
بحث و نتیجه‌گیری
پیاده‌روی اربعین، آیینی چندوجهی است که درک آن نیازمند توجه به زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. تجربه زنان ایرانی در این آیین، صرفاً معنوی یا عبادی نیست، بلکه بُعدی اجتماعی–سیاسی و هویتی دارد. جدایی از زندگی روزمره، مشارکت در امت واحده و تجربه زنانه خاص، از جمله یافته‌های اصلی این پدیدارشناسی است.
از این منظر، پیاده‌روی اربعین می‌تواند به عنوان میدان پژوهشی در مطالعات زنان، جامعه‌شناسی دین و هویت شیعی مورد توجه قرار گیرد. کتاب «جای پای زینب» گامی مهم در این مسیر است که افق‌های تازه‌ای برای فهم تجربه زنانه در آیین‌های دینی معاصر می‌گشاید.
همچنین بخوانید:چشم زخم در آموزه‌های اسلامی
