نقدی بر گرایش افراطی به فال‌گیری، کهانت و خواب‌گزاری از منظر دین و عقل
در درهم آباد میخوانید ، پیشگویی از آینده، همواره یکی از جذاب‌ترین و جنجالی‌ترین موضوعات در تاریخ بشر بوده است. انسان از نخستین روزهای زیست خود، در تلاشی بی‌وقفه برای رهایی از اضطراب و گشودن پرده از آینده، به ابزارهایی چون تعبیر خواب، رمل، فال‌گیری، طالع‌بینی، علم نجوم و حتی تجربه‌های شبه‌عرفانی روی آورده است.
فالگیران و مدعیان کهانت، اغلب در بزنگاه‌های بحرانی زندگی مردم، با ترفندهایی مانند ارتباط با ارواح، تعبیر رؤیا یا ادعای اتصال به موکلان جنی، توجه افراد را جلب می‌کنند؛ کسانی که در فشار مشکلات فردی یا اجتماعی، در پی راه‌حلی سریع و معجزه‌وار می‌گردند.
در بسیاری از فرهنگ‌ها، پیشگوها با نوعی قداست همراه شده‌اند و حتی گاه آن‌ها را انسان‌هایی دانسته‌اند که با عالم غیب در ارتباطند. در گذشته، پیشگویان را با عنوان «کاهن» نیز می‌شناختند؛ افرادی که به ظاهر بر نجوم و علوم خفیه مسلط بودند و گاه به چشم مشاورانی آگاه، و گاه به عنوان فریبکارانی سودجو نگریسته می‌شدند.
اما تمایل روزافزون به پیشگویی در روزگار ما، بیش از آنکه ریشه در باورهای ماورایی داشته باشد، از تنش‌های روانی و اجتماعی سرچشمه می‌گیرد. سرعت تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، احساس ناامنی و آینده‌هراسی را در انسان مدرن تقویت کرده و همین، بازار پرفروغ پیشگویی‌های مدرن را رونق بخشیده است.
دیدگاه دین: مرز میان وحی و وهم
با آنکه برخی پیشگویی‌ها در منابع دینی نیز یافت می‌شود، تفاوت بنیادینی میان اخبار معصومان علیهم‌السلام و ادعاهای پیشگوهای عادی وجود دارد. پیامبران و اوصیا با تکیه بر وحی الهی و الهام ربانی سخن می‌گفتند و سخنان آنان، نه از سر حدس و گمان، که از منبع علم الهی نشأت می‌گرفت.
در مقابل، پیشگویی‌های معمول و غیرمعصومانه، چه از راه خواب و رؤیا باشد و چه از راه ابزارهایی مانند ستاره‌شناسی یا جن‌گیری، اغلب با خطا، ابهام و حتی فریب همراه‌اند. دین نه تنها پیروان خود را به چنین روش‌هایی فرا نخوانده، بلکه از آن‌ها پرهیز داده است. در قرآن کریم، نجوا با شیاطین و اعمالی نظیر کهانت، از امور شیطانی برشمرده شده‌اند که مؤمنان باید از آن‌ها دوری گزینند.
افزون بر این، آموزه‌های اسلامی تصریح دارند که اراده و مشیت الهی در هر لحظه می‌تواند مقدرات را دگرگون سازد. قاعده‌ی «محو و اثبات» در قرآن و همچنین اصل «بداء» در روایات، نشانگر آن است که هیچ‌کس جز خداوند و اولیای معصوم، به علم قطعی آینده دسترسی ندارد. چنان‌که امام صادق علیه‌السلام فرمود:
«إِنَّ الدُّعَاءَ یَرُدُّ الْقَضَاء»
(همانا دعا قضا و قدر را بازمی‌گرداند.)
تهدیدی برای عقلانیت، امید و سرمایه اجتماعی
تکیه بر پیشگویی و انتظار معجزه، به‌جای حرکت، تدبیر و توکل، یکی از آفات بزرگ در زندگی فردی و اجتماعی است. جامعه‌ای که به‌جای اراده، تفکر و تلاش، چشم‌به‌راه خبری غیبی یا حادثه‌ای خارق‌العاده باشد، در مسیر رکود و عقب‌ماندگی گام می‌نهد.
افزون بر این، پیشگویی‌های غلط و هیجانی، گاه فضای عمومی جامعه را دچار اضطراب می‌کند. شایعاتی نظیر وقوع جنگ، قحطی، بیماری یا پایان جهان، سرمایه اجتماعی را سست و اعتماد عمومی را متزلزل می‌سازد. گاه حتی منشأ توطئه‌ها، ترس‌های فراگیر یا سوءاستفاده‌های مالی و روانی می‌شوند.
آمار نانوشته‌ای در این حوزه نشان می‌دهد که پیشگویی‌های رایج، در بهترین حالت، تنها در حدود پنج درصد به حقیقت نزدیک می‌شوند؛ آن هم تحت شرایطی خاص و تفسیرپذیر. در بیشتر مواقع، این پیشگویی‌ها صرفاً وسیله‌ای برای گمراهی، سردرگمی و انحراف ذهنی افراد بوده‌اند.
سخن آخر
وابستگی بیمارگونه به پیشگویی، مانعی جدی در برابر عقل‌گرایی، تلاش فردی و رشد جامعه است. راه عبور از بحران‌ها، نه تکیه بر خواب و خیال، بلکه اتکا به عقل، دعا، تلاش و امید است. دین اسلام نیز راه نجات و بصیرت را در همین مسیر می‌داند. نه فال، نه کهانت، نه خواب‌های بی‌پشتوانه، که تنها اراده‌ی آگاهانه و ارتباط با خالق حکیم، می‌تواند چراغی روشن در تاریکی آینده انسان باشد.
همچنین بخوانید:راه‌های عملی درمان نفاق در زندگی دینی
