در درهم آباد میخوانید ، محمدعلی انصاری، مفسر قرآن و صاحب تفسیر مشکاة، در نشست مجازی روز سی‌ویکم تیرماه با عنوان «خطبه الغراء از بی‌بدیل‌ترین سخنان امیرالمؤمنین(ع)» به تحلیل یکی از برجسته‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه پرداخت. او این خطبه را از شگفت‌انگیزترین و درخشان‌ترین کلام‌های حضرت علی(ع) دانست و اظهار داشت:
«خطبه‌ای که در ابتدای آن آمده: و هی من الخطب العجیبة و سُمّیت عند القُرّاء بالغراء، از چنان عظمت و ژرفایی برخوردار است که آن را “غرّاء” نامیده‌اند؛ واژه‌ای که از ریشۀ “غُرّ” به معنای درخشان، پرتوافکن و تابنده برگرفته شده و خود، گویای عظمت این سخن آسمانی است.»
انصاری افزود: در پایان این خطبه، سید شریف رضی، گردآورندۀ نهج‌البلاغه، می‌نویسد:
«و قال الشریف: و فی الخبر، أن لما خَطَب بها هذه الخطبة، رجفت الأبدان، و ذرفت العیون، و رجفت القلوب»
یعنی هنگامی که امیرالمؤمنین(ع) این خطبه را ایراد فرمود، بدن‌ها به لرزه افتاد، اشک‌ها جاری شد و دل‌ها در تپش و اضطراب فرو رفتند.
معنای «حائل» و مفهوم توحیدی «حول و قوه»
استاد انصاری در ادامه با اشاره به واژۀ «حائل» در این خطبه گفت:
«حائل به معنای مانع و حجاب است؛ چیزی که میان انسان و حقیقت فاصله می‌افکند. اما وقتی این واژه به خداوند نسبت داده می‌شود، معنایی متفاوت می‌یابد؛ یعنی او قدرتی است که حائل‌ها را برمی‌دارد، حجاب‌ها را می‌درد و مسیر معرفت را می‌گشاید.»
برای فهم بهتر این معنا، او به ذکر مشهور «لا حول و لا قوّة إلّا بالله العلی العظیم» اشاره کرد و توضیح داد:
«در این جمله، ابتدا “حول” آمده، سپس “قوه”. چرا؟ چون پیش از هر حرکت و رشدی، باید موانع برداشته شود. انسان در مسیر تکامل، ابتدا به نیرویی نیاز دارد که حائل‌ها را کنار بزند و سپس به قدرتی برای حرکت و پیش‌رفت. بنابراین، “حول” مقدم بر “قوه” است.»
او نتیجه گرفت:
«این ذکر مقدس، بیانگر آن است که هیچ نیرویی برای رفع موانع و هیچ قدرتی برای رشد، جز از جانب خدای متعال نیست. از همین روست که در دعا می‌خوانیم: یا محوّل الحَول و الأحوال…».
اوج و قرب الهی در آغاز خطبه
انصاری در ادامه به آغاز درخشان خطبۀ غرّاء اشاره کرد:
«الحمدلله الذی علا بحوله و دنا بطوله»؛
یعنی: ستایش خدای را که به قدرت خویش بلندمرتبه است و به فضل خویش، نزدیک.
او این عبارت را ترکیبی بی‌نظیر از جلال و جمال دانست:
«عَلا بحوله»: بیانگر علوّ صفات و عظمت ذاتی خداوند است، نه علو مکانی.
«دَنا بطوله»: اشاره به قرب پرنعمت و بی‌پایان خداوند دارد؛ قربی که با آن، خداوند در جان انسان جاری است.
وی در توضیح «طُول» گفت:
«در لغت، طُول به معنای امتداد، استمرار و نیز نعمت است. یعنی خداوند با استمرار حضور خویش در زندگی انسان، نعمتی ماندگار عطا می‌کند.»
او افزود:
«هیچ‌کس نمی‌تواند در همۀ لحظات، حضوری پیوسته در زندگی ما داشته باشد، جز خدا. همان‌گونه که گفته‌اند:
به هر جا بنگرم کوه و در و دشت / نشان از قامت رعنا تو بینم.»
نفس کشیدن؛ نمادی از قرب الهی
انصاری در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به نعمت تنفس گفت:
«اگر تنها لحظه‌ای نتوانیم نفس بکشیم، درمی‌یابیم که هر دم، نعمتی است از سوی خدا. همان‌گونه که گفته‌اند:
هر نفس که فرو می‌رود ممدّ حیات است / و چون برمی‌آید مفرّح ذات است.»
او این پیوستگی و حضور مستمر را مصداقی از عبارت «دَنا بطوله» دانست و خاطرنشان کرد:
«عقل، فهم، ادراک، شعور و دیگر قوای باطنی نیز از جمله نعمت‌هایی هستند که خداوند به انسان عطا کرده است تا بتواند او را بشناسد و قرب الهی را درک کند.»
همچنین بخوانید:درس‌های عاشورا | شعار عاشورائیان در مقابل مستکبران عالم
