روز ملی ادبیات آیینی و بزرگداشت محتشم کاشانی در تاریخ ایران :
در درهم آباد می‌خوانید، شورای فرهنگ عمومی کشور، اول محرم را به عنوان «روز ملی ادبیات آیینی و بزرگداشت محتشم کاشانی» نامگذاری کرده است. این روز فرصتی است برای پاسداشت میراث ادبی عاشورایی و بزرگداشت نقش شاعران آیینی در تقویت هویت دینی و ملی.
اهمیت ادبیات آیینی
ادبیات آیینی ایرانی انعکاس‌دهنده ترکیب عمیق احساسات مذهبی و میهن‌دوستی است. این شاخه از ادبیات هم می‌تواند جنبه دینی و معنوی داشته باشد و از آموزه‌های وحیانی، فرهنگ، عترت، ولایت و تاریخ اسلام سرچشمه بگیرد و هم جنبه ملی‌گرایانه داشته باشد و از سنت‌ها و آیین‌های ملی، قومی و محلی الهام گیرد.
ادبیات آیینی به عنوان تجلیگاه باورها، ارزش‌ها و مناسک دینی، هویت فرهنگی و دینی افراد و جوامع را تقویت می‌کند و موجب ایجاد همبستگی و اتحاد میان اعضای جامعه بر اساس اعتقادات مشترک می‌شود. همچنین، این ادبیات وسیله‌ای برای انتقال اخلاق، ارزش‌ها و تعالیم دینی از طریق قصه‌ها، اشعار و روایت‌های مذهبی است.
محتشم کاشانی و ترکیب‌بند ماندگار او
محتشم کاشانی، متخلص به محتشم، از شاعران اوایل صفویه و معاصر شاه طهماسب بود. وی در حدود سال ۹۰۵ قمری در کاشان متولد شد و پس از حدود ۹۱ سال زندگی، در سال ۹۹۶ قمری درگذشت. محتشم پس از تحصیل مقدمات علوم زمان خود، به سرودن شعر پرداخت و در دیوانش به انواع اشعار مانند قصاید، غزلیات، مراثی، مدایح، قطعات، رباعیات و مثنویات پرداخته است.
دیوان محتشم شامل هفت بخش اصلی است: «صبائیه»، «شبابیه»، «شیبیه»، «جلالیه»، «نقل عشاق»، «ضروریات» و «معمیات». اما مشهورترین اثر او، دوازده بند محتشم است که در چهار قرن اخیر، پر استقبال‌ترین اثر منظوم عاشورایی در زبان فارسی بوده و حتی در کشورهایی مانند هندوستان، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان و میان علاقه‌مندان عرب زبان هم مورد احترام است.
چگونگی سرودن دوازده بند
محتشم ابتدا در مدح حضرت علی(ع) سرود و سپس در عالم رؤیا از امام علی(ع) درخواست الهام گرفت تا مرثیه‌ای درباره مصیبت امام حسین(ع) بسراید. این مرثیه با مطلع معروف آغاز می‌شود:
«باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟…»
آیت الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، درباره ترکیب‌بند محتشم فرمودند:
“این اثر، حادثۀ کربلا را به شکلی تصویر می‌کند که با همه بار اعتقادی، عاطفی، انسانی و سیاسی خود، در اعماق جان مخاطب نفوذ می‌کند.”
مرثیه‌های دیگر محتشم
در دیوان محتشم، علاوه بر دوازده بند، قصیده‌ای در مرثیه امام حسین(ع) نیز وجود دارد که با این ابیات آغاز می‌شود:
«این زمین پربلا را نام دشت کربلاست
ای دل بی‌درد! آهِ آسمان سوزت کجاست»
این آثار، هم از نظر محتوا و هم از نظر هنر شعری، جایگاه ویژه‌ای در ادبیات عاشورایی ایران دارند و الهام‌بخش شاعران و اهل دل در طول تاریخ بوده‌اند.
همچنین بخوانید:علت نامگذاری شب نهم محرم به نام حضرت ابوالفضل (ع) چیست؟
