در درهم آباد میخوانید ، زیارت و تربت امام حسین(ع)، فراتر از مناسکی عبادی، به دو رکن استوار در حفظ و استمرار هویت تاریخی تشیع بدل شده‌اند. آنان که طی قرون، با تمام خطرات و محدودیت‌ها، این سنت را زنده نگاه داشته‌اند، تنها در پی ثواب فردی نبوده‌اند؛ بلکه دانسته یا نادانسته، در صیانت از یک «سرمایه هویتی» مشارکت کرده‌اند.
کربلا، مرکز بازتولید هویت و معنویت شیعی
واقعه کربلا، فراتر از یک حادثه تاریخی، در فرهنگ شیعی به منبعی دائمی برای بازتولید معنویت، مقاومت و هویت مذهبی تبدیل شده است. یکی از بارزترین مظاهر این پیوند عمیق، سنت زیارت مرقد امام حسین(ع) و بهره‌گیری از تربت پاک ایشان است. این دو، نه‌تنها نشانه‌هایی از عشق و وفاداری، بلکه نمادهای شناخت‌پذیر تشیع در طول تاریخ بوده‌اند.
بنابر گزارش تسنیم، از قرن دوم هجری به بعد، کربلا به یکی از مهم‌ترین کانون‌های زیست شیعی تبدیل شد. زائران نه‌فقط در ایام خاص چون عاشورا و اربعین، بلکه در تمام سال به این شهر می‌شتافتند. این زیارت‌پذیری، در ظاهر یک عمل عبادی است، اما در باطن، پاسداشت یک «خاطره جمعی» است؛ خاطره‌ای که با وجود تهدیدها، ممنوعیت‌ها و خطرات همواره زنده مانده است.
تلاش برای خاموش کردن چراغ زیارت
در دوره‌هایی از تاریخ، حاکمان ضدشیعی، از جمله متوکل عباسی، بارها تلاش کردند با تخریب مرقد امام حسین(ع) و تهدید به مرگ زائران، این شعله را خاموش کنند. اما شیعیان با وجود فشارها، همچنان زیارت را ترک نکردند. حتی در منابعی آمده است که کاروان‌های زیارتی مورد غارت قرار می‌گرفتند (تنوخی، نشوار المحاضره) یا زائران از ترس، پنهانی به کربلا می‌رفتند (ابن قولویه، کامل الزیارات).
این مقاومت، نشان‌دهنده آن است که زیارت، نه‌فقط یک تجربه عاطفی، بلکه کنشی آگاهانه برای حفظ و تداوم هویت جمعی شیعیان بوده است؛ هویتی که همواره با مبارزه علیه ظلم و یاد مظلومیت اهل بیت(ع) عجین بوده است.
تربت؛ از خاک تا قدسیت
در کنار زیارت، تربت امام حسین(ع) نیز جایگاهی منحصربه‌فرد در فرهنگ شیعی دارد. این خاک، برخاسته از قتلگاهی است که خون پاک‌ترین انسان‌ها در آن ریخته شده است و به همین سبب، به نمادی قدسی تبدیل شده است؛ نمادی که در عبادت، طب سنتی، آیین‌های پس از مرگ و حتی آغاز زندگی نوزادان حضور دارد.
بخش بزرگی از روایات شیعه به جنبه شفابخشی تربت تأکید دارند. روایاتی که می‌گویند تربت سیدالشهدا(ع) شفا از هر دردی است (کلینی، کافی)؛ البته با محدودیت‌هایی: تنها در مقدار اندک و با قصد شفا، آن هم از تربت حسین(ع)، خوردن خاک جایز است. این استثنا در فقه شیعه، نشانه جایگاه بی‌همتای عاشورا در اندیشه دینی است.
سجده‌ای که هفت آسمان را می‌شکافد
کاربرد تربت تنها محدود به شفا نیست. در عبادات نیز جایگاهی خاص دارد. امام صادق(ع) سجاده‌ای از دیباج داشت که در آن تربت نگهداری می‌شد. هنگام نماز، آن را بر سجده‌گاه می‌ریخت و می‌فرمود: «سجده بر تربت حسین(ع)، زمین‌های هفت‌گانه را روشن می‌سازد.» (من لا یحضره الفقیه) در روایات دیگر آمده که این سجده، «حجاب‌های هفت‌گانه را می‌درد» (طوسی، مصباح المتهجد). چنین روایاتی، تربت را از یک وسیله به یک واسطه معنوی میان انسان و خداوند تبدیل می‌کند.
از گهواره تا گور؛ تربت در زیست‌جهان شیعی
در سنت شیعی، تربت امام حسین(ع) در تمام مراحل زندگی حضور دارد: از برداشتن کام نوزاد تا دفن همراه میت، از حنوط و نوشتن شهادتین بر کفن تا همراه داشتن آن در سفر. حتی در برخی دوره‌ها، شیعیان به واسطه تربت شناسایی می‌شدند؛ چراکه داشتن آن، نشانی از وفاداری به اهل بیت(ع) بود.
عاشورا؛ یک روز نبود، یک راه است
در نهایت، زیارت و تربت امام حسین(ع)، دو نماد زنده از پویایی فرهنگ عاشورا هستند. این دو، حافظان یک سرمایه تاریخی‌اند؛ سرمایه‌ای که هم جنبه معنوی دارد، هم اجتماعی و هم مقاومتی. در عصر رسانه و جنگ روایت‌ها، این دو می‌توانند همچنان نقش‌آفرین و هویت‌ساز باشند.
زیارت، راه دل‌ها به کربلا را هموار می‌کند، و تربت، پیوند آسمان و خاک را ممکن می‌سازد. عاشورا، تنها یک روز نبود؛ راهی است که هنوز ادامه دارد.
همچنین بخوانید:تفسیر عبارت «وَ عَلَى الأرواحِ الَّتِی حَلَّتْ بِفِنائِکَ» در زیارت عاشورا
